Kosova përballë një lufte të vështirë për pretendimet për pronën e epokës jugosllave

Kosova thotë se është pronare e ligjshme e më shumë se 160 pronave që i përkasin ndërmarrjeve shoqërore të kohës së Jugosllavisë dhe se dëshiron që ato t’i rikthehen përsëri asaj.

Më shumë se dy dekada që kur u shkëput nga Serbia në luftë, Kosova po përpiqet të marrë pronësinë e më shumë se 160 pronave të shpërndara në ish -Jugosllavi.

Deri më tani, kanë filluar procedurat në rastin e dy pronave në Malin e Zi fqinjë që arrijnë në rreth 37,500 metra katrorë në qytetin bregdetar të Budvës.

Agjencia Kosovare e Privatizimit, AKP, po udhëheq nismën, por përballet me një sfidë duke pasur parasysh se nga shtatë shtetet e dala nga shpërbërja e Jugosllavisë, vetëm Kosova nuk ishte republikë federale, por një krahinë autonome brenda Serbisë. Kosova shpalli pavarësinë në vitin 2008, por nuk njihet nga Serbia ose – nga ish republikat e tjera jugosllave – Bosnja dhe Hercegovina.

“Këto prona për të cilat po flasim janë 100 për qind një investim i Kosovës nga kontributet e qytetarëve të Kosovës”, tha Safet Gerxhaliu, ish -kreu i Dhomës Ekonomike të Kosovës.

Por jo të gjithë pajtohen, sidomos Aleksandër Vuçiç, presidenti i Serbisë, ku Kosova pretendon pronësinë e 99 pronave.

“Nuk do të ishte realiste të kesh gjashtë për qind të popullsisë dhe të presësh të kesh një përqindje të tillë pronash”, u tha Vuçiç deputetëve serbë në qershor.

Kroacia pretendon stacionet e karburantit në Kosovë

163 pronat e pretenduara nga AKP-ja – kryesisht biznese dhe zyra – ishin pasuri të të ashtuquajturave “ndërmarrje shoqërore”, një model hibrid pronësie i prezantuar nën Jugosllavinë socialiste.

Pasi Jugosllavia u shpërbë, secili shtet i sapokrijuar kërkoi prona në ish-republikat e tjera jugosllave përmes një marrëveshjeje trashëgimie të nënshkruar në 2001, por në të cilën Kosova nuk ishte palë në të drejtën e vet.

Ambasadorja e Kroacisë në Kosovë, Danijela Barisiç, u ankua për mungesën e vullnetit politik në zbatimin e marrëveshjes, duke thënë se procesi po ecte “ngadalë”.

Duke mos qenë një republikë jugosllave, pronat e Kosovës iu transferuan Serbisë, me ish -provincën e saj – një zonë e mbrojtur e Kombeve të Bashkuara për gati një dekadë – që nuk kishte asnjë të drejtë fjale për këtë çështje.

Edhe sot, Serbia thotë se cilado nga pronat e pretenduara nga Kosova është në fakt e Serbisë, duke pasur parasysh që ish-presidenti serb Sllobodan Millosheviç e hoqi autonominë e krahinës në 1989.

Shenja e parë e pretendimit të Kosovës u shfaq në fund të qershorit. Mediat malazeze raportuan se ministria e drejtësisë e Kosovës kishte ngritur një padi kundër komunës së Budvës dhe kompanisë Sunraf Beach Properties, duke kërkuar kthimin e rreth 4.500 metrave katrorë tokë, vend i cili dikur ishte një resort për fëmijë që mbante emrin e Ganimete Terbeshit, një gruaje shqiptare nga Kosova dhe heroinë e Luftës së Dytë Botërore. Ministria konfirmoi se padia ishte ngritur në prill 2020.

AKP-ja po kërkon gjithashtu kthimin e 33,000 metrave katrorë tokë në Kamenovo, afër Budvës, që dikur ishte resorti Rekreatours për punëtorët nga Kosova. Gjykata Themelore në Prishtinë e hodhi poshtë kërkesën dhe AKP-ja paraqiti një ankesë në mars.

Çështja është ndërlikuar më tej nga një votim në parlament në fund të majit për të shkarkuar bordin e AKP-së, i cili ka kohë që përballet me akuza për korrupsion dhe parregullsi në procesin e privatizimit. Votimi u pa si hapi i parë drejt mbylljes së agjencisë, por mund ta bëjë më të vështirë që ish-republikat jugosllave të kërkojnë pronat brenda Kosovës.

Deri më tani, Kroacia ka ngritur një çështje gjyqësore në 2007 duke kërkuar kthimin e 23 stacioneve të karburantit që thotë se ishin në pronësi të kompanisë shtetërore të naftës INA.

“Çështja është ende pezull”, tha Barisiç për BIRN, duke e përshkruar atë si “një sfidë për t’u zgjidhur”.

Në vitin 2012, BIRN raportoi se stacionet e karburantit po përdoreshin ilegalisht nga Kosova Petrol, në pronësi të Bedri Selmanit, një aleat i ngushtë i ish-presidentit të Kosovës Hashim Thaçi.

Kompani të tjera kroate gjithashtu kanë pretendime në Kosovë, por Barisiç tha se shkarkimi i bordit të AKP-së i kishte lënë ata të pasigurt se ku të drejtoheshin. Eksperti ekonomik Muhamet Mustafa tha për BIRN se një rrugë tjetër e mundshme ishte dhoma speciale e Gjykatës Supreme.

Sa i përket pronave të pretenduara nga Kosova në Serbi, AKP-ja tha për BIRN se nuk ka qasje në dokumentacionin përkatës.

Zyra e qeverisë serbe për Kosovën nuk iu përgjigj pyetjeve të BIRN për këtë artikull. As qeveria malazeze.

Plani i Kombeve të Bashkuara përshëndetet nga Kosova

Përveç 99 pronave në Serbi, Kosova thotë gjithashtu se është pronare e ligjshme e 35 të tillave në Mal të Zi, 15 në Bosnjë, tetë në Maqedoninë e Veriut, pesë në Kroaci dhe një në Slloveni.

Një listë e të gjitha pasurive dhe detyrimeve të pronave të Kosovës dhe vendndodhja e tyre u përpilua fillimisht nga paraardhësi i AKP -së, Agjencia Kosovare e Mirëbesimit, AKM, e themeluar nën misionin e përkohshëm të OKB -së në Kosovë, UNMIK, i cili administroi vendin pas tërheqjes së trupave serbe në qershor 1999.

AKM-ja “arriti në përfundimin se këto janë pronë e Kosovës dhe ato mund të kërkohen në raste të tjera me zgjidhjen e statusit ligjor të vendit”, tha për BIRN Bujar Dugolli, i cili shërbeu si ministër i tregtisë i Kosovës midis fundit të vitit 2004 dhe fillimit të vitit 2008.

Në vitin 2007, i dërguari i KB Martti Ahtisaari rekomandoi një formë pavarësie të mbikëqyrur për Kosovën sipas një plani që thoshte se e gjithë prona e ndërmarrjeve shoqërore në pronësi të Serbisë brenda territorit të Kosovës do të konsiderohej aset i Kosovës, ashtu si asetet e ndërmarrjeve shoqërore të Kosovës gjetkë në ish-Jugosllavi.

Serbia e hodhi poshtë planin e Ahtisaarit, por Kosova e miratoi atë në deklaratën e saj të mëvonshme të pavarësisë.

“Ishte një nga fitoret më të rëndësishme të Kosovës”, tha eksperti ekonomik Muhamet Mustafa, pasi pohonte “të drejtën e Kosovës për të rregulluar qasjen në pronë në mënyrë të ngjashme me entitetet e tjera të ish -Jugosllavisë.”

Kush vendos?

Në Malin e Zi, zv/kryeministri Dritan Abazoviç, vetë një shqiptar etnik, u shfaq për të shprehur mbështetjen për pretendimin e Kosovës në Budva, duke u thënë gazetarëve më 25 qershor: “Kjo nuk është në kompetencën e qeverisë, sepse gjykatat janë të pavarura, por duhet të ushtrohet një lloj presioni pozitiv që kjo çështje dhe të tjera të ecin përpara.”

Por Nikola Plamenaç, kreu i Sekretariatit për Mbrojtjen e Pronës në Budva, u tha mediave lokale muajin e kaluar se vetëm organet ndërkombëtare janë “kompetente për të dhënë një përgjigje për çështjen e pronësisë”, jo gjykatat vendore.

Barisiç, ambasadori kroat, rekomandoi një marrëveshje dypalëshe midis Kosovës dhe Kroacisë për të rregulluar çështjet e pronës, siç është ajo që Kroacia tashmë ka me Slloveninë dhe Maqedoninë e Veriut.

Por Mustafa, analisti ekonomik, tha se kjo thjesht do ta politizonte çështjen edhe më shumë.

“Prona e çdo republike ose njësie autonome i përket njerëzve të saj dhe pretendimet e veçanta bëhen përmes gjykatave dhe jo përmes çështjeve institucionale të shtetit”, tha ai për BIRN./Balkan Insight