Kontrolluesi i Fakteve të BIRN: A ka Kosova një shans për t'u anëtarësuar në NATO?

Kosova thotë se dëshiron të bëhet anëtare e NATO-s sa më shpejt të jetë e mundur, mirëpo përderisa katër anëtarë të kësaj aleance perëndimore nuk e njohin atë si një shtet të pavarur, Kosova nuk mund as të marrë pjesë në aktivitetet e partneritetit ushtarak.

“Qëllimi ynë është të bëhemi pjesë e infrastrukturës globale të sigurisë, të kontribuojmë për paqen”, i tha Presidentja Vjosa Osmani Sekretarit të Përgjithshëm të NATO-s Jens Stoltenberg gjatë një takimi muajin e kaluar.

Osmani po i referohej shpresave të Kosovës për t’u bërë pjesë e programit të Partneritetit për Paqen të NATO-s, një skemë bashkëpunimi e operuar nga aleanca ushtarake perëndimore që përfshin shtete të ndryshme evropiane dhe euroaziatike.

Në Ministrinë e Mbrojtjes së Kosovës, drejtori i zyrës për media Ibrahim Shala i tha BIRN se “orientimi politik dhe strategjik i Kosovës është anëtarësimi në NATO, dhe në shumë institucione shtetërore, realizimi i këtij objektivi, përfshirë anëtarësimin në Partneritetin për Paqe, është në proces e sipër”.

Jeffrey Hovenier, i nominuar për ambasadorin e ardhshëm amerikan në Kosovë, deklaroi më 7 tetor se ai mbështet “zhvillimin e vazhdueshëm gradual dhe transparent të Forcës së Sigurisë së Kosovës në një forcë mbrojtëse territoriale multi-etnike, ndërvepruese të NATO-s”.

“Duke u mbështetur në zbarkimin e parë ndërkombëtar të Kosovës së bashku me forcat amerikane dhe organizimin e parë të stërvitjeve Defender Europe 21 [nga 17-29 maj në fshatin Babaj i Bokës në komunën e Gjakovës], ne mund ta ndihmojmë në transferimin e Kosovës nga një konsumator në një  ofrues të sigurisë”, shtoi Hovenier.

Megjithatë, përkundër perspektivës optimiste në Prishtinë, kontrolluesi i fakteve i BIRN argumenton se pengesat politike nuk do ta lejojnë Kosovën të bëhet anëtare e NATO-s në të ardhmen e afërt, apo edhe të përfshihet në programin e nivelit më të ulët të Partneritetit për Paqe. Sipas kontratës, Serbia, e cila deklarohet se nuk ka ndërmend të bëhet pjesë e NATO-s, iu bashkua Partneritetit për Paqe në vitin 2006 dhe që atëherë ka bashkëpunuar me këtë aleancë.

Mosnjohja pengesë për anëtarësimin

NATO ka një prezencë të forcave paqeruajtëse, KFOR, në Kosovë qysh nga përfundimi i luftës në vitin 1999. Mirëpo janë katër shtete anëtare të NATO-s të cilat nuk e kanë njohur Kosovën si të pavarur – Spanja, Rumania, Sllovakia dhe Greqia.

Derisa këto vende ta bëjnë një gjë të tillë, nuk do të jetë e mundur që Kosova të anëtarësohet në NATO ose të futet në një marrëveshje për të bashkëpunuar me aleancën përmes programit të saj të Partneritetit për Paqe.

“Nuk ka vend [për Kosovën] të anëtarësohet pa u njohur [nga të katër shtetet]”, tha Lulzim Peci, ekspert i marrëdhënieve ndërkombëtare me seli në Kosovë për BIRN.

Neni 5 i traktatit themeltar të NATO-s ruan parimin e mbrojtjes kolektive – “një sulm kundër një aleati konsiderohet si një sulm kundër të gjithë aleatëve”. Ky parim ka dekurajuar prej kohësh vendet anëtare të NATO-s që të pranojnë vende të reja që janë përfshirë në konflikte të pazgjidhura, të tilla si aspirantët e vjetër Ukraina dhe Gjeorgjia.

Që një vend të anëtarësohet, nevojitet që parlamenti i secilit shtet anëtar të NATO-s ta miratojë një protokoll aderimi në të cilin zotohet të mbrojë integritetin territorial të shtetit të ri anëtar.

“Marrë parasysh faktin që këto [katër] shtete nuk e njohin Kosovën, nuk ka asnjë shans që një protokoll i tillë të miratohet në kuvendet e tyre përkatëse dhe që ata të marrin si detyrim mbrojtjen e territorit të Kosovës në të ardhmen”, tha Peci.

Kosova aplikoi për t’u bërë pjesë e Partneritetit për Paqe në vitin 2012, katër vjet pasi shpalli pavarësinë e saj nga Serbia dhe të njëjtin vit në të cilin përfundoi edhe mbikëqyrja e Kombeve të Bashkuara mbi Kosovën.

Atëbotë, Kosova nuk u pranua për arsye që mbeten të njëjta pothuajse një dekadë më vonë.

Në vitin 2016, qeveria e Kosovës bëri përpjekje ta forcojë bashkëpunimin e saj me NATO-n, por ishte Spanja ajo që doli shprehimisht kundër saj. Në vitin 2017, megjithatë, NATO pranoi ta forcojë bashkëpunimin e saj me Kosovën, por vetëm midis forcës paqeruajtëse të KFOR-it dhe zyrës ndërlidhëse dhe ekipit këshillues të NATO-s në Prishtinë

Zyrtarisht, Kosova aktualisht nuk ka forca të armatosura mirëpo në vitin 2018 miratoi një ligj që synon ta shndërrojë Forcën e Sigurisë së Kosovës në një ushtri brenda dhjetë viteve.

Megjithatë, NATO dëshiron që Siguria e Kosovës t’i përmbahet mandatit të saj origjinal nga viti 2009, e cila e përkufizon atë si një forcë e katastrofës emergjente, për shkak të pikëpamjeve të shteteve anëtare të aleancës që nuk e njohin.

Çdo shtet anëtar i NATO s ka të drejtën e vetos, gjë që e bën të pamundur që Kosovës t’i jepet një Plan Veprimi për Anëtarësim i cili përcakton hapat e nevojshëm që një vend të bëhet përfundimisht një anëtar i plotë i NATO-s.

Peci tha se një marrëveshje finale e njohjes reciproke me Serbinë është e nevojshme që Kosova të ecë përpara me agjendën e saj të NATO-s.

“Është e vështirë për këto shtete ta ndryshojnë qëndrimin e tyre në mungesë të një marrëveshje gjithëpërfshirëse për normalizimin e marrëdhënieve ndërmjet Kosovës dhe Serbisë”, tha ai.

Ai argumentoi se zgjidhja ideale do të ishte një njohje eksplicite e Kosovës nga Serbia, por tha se njohja e nënkuptuar, në të cilën Serbia do të pranonte ekzistencën e shtetit të Kosovës, por nuk do të krijonte marrëdhënie diplomatike, ishte gjithashtu një mundësi.

Rrugë e gjatë përpara

Edhe nëse Kosova i shndërron Forcat e saj të Sigurisë në një ushtri të themeluar brenda dhjetë vjetësh ashtu siç dëshiron, ajo ka shumë hapa të tjerë të rëndësishëm për të ndërmarrë në mënyrë që t’i përmbushë kriteret e NATO-s.

Kryeministri i Kosovës Albin Kurti ka deklaruar se qeveria është e përkushtuar për t’i përmirësuar aftësitë e Forcave të Sigurisë në mënyrë që ato të “shërbejnë përkrah ushtrive të NATO-s në operacionet jetike paqeruajtëse”.

Anëtarët e NATO-s janë të ftuar të bashkohen në baza individuale, mirëpo pritet t’i përmbushin disa kritere politike, ekonomike dhe ushtarake.

“Këto kritere përfshijnë një sistem politik demokratik funksional të bazuar në një ekonomi tregu; trajtim i drejtë i popullatave pakicë; një angazhim për të zgjidhur konfliktet në mënyrë paqësore; një aftësi dhe gatishmëri për të dhënë një kontribut ushtarak në operacionet e NATO -s; dhe një angazhim për marrëdhëniet dhe institucionet demokratike civilo-ushtarake”, sipas faqes së internetit të NATO-s.

Peci tha se ai beson se “në këtë fazë në të cilën jemi tani, edhe nëse aplikojmë, nuk do të pranohemi sepse nuk i kemi përmbushur reformat në fushën e mbrojtjes dhe reformat e tjera që nevojiten për të qenë pjesë e NATO-s”.

“Jam i bindur se nëse Kosovës i jepet një Plan Veprimi për Anëtarësim, brenda pesë deri në gjashtë vjet, ajo do të jetë gati të jetë anëtare e NATO-s, ndërkohë që ne duhet të punojmë për të mos humbur kohë”, shtoi ai.

Megjithatë, drejtori i zyrës për media të Ministrisë së Mbrojtjes, Ibrahim Shala pohoi se, sa i përket kapaciteteve të saja, Kosova është gati të bëhet një vend anëtar i NATO-s qysh tani.

“Republika e Kosovës ka ndërtuar dhe zhvilluar orientimin e saj politik dhe shtetëror, por edhe të gjitha kapacitetet e saj institucionale, mbi konceptet euroatlantike, prandaj krahas vendeve të rajonit [ballkanik], edhe vendi ynë ka kapacitet për t’u bërë anëtar i NATO”, shtoi Shala për BIRN.

Shala argumentoi se Forcat e Sigurisë së Kosovës janë zhvilluar në përputhje me standardet e NATO-s, dhe kanë treguar “ndërveprimin e tyre shumë efikas gjatë stërvitjeve në terren multilateral me ushtritë e vendeve anëtare të NATO-s dhe njësitë e FSK-së”, të tilla si stërvitja e përbashkët Defender Europe-21 e udhëhequr nga Ushtria Amerikane së bashkë me aleatë të ndryshëm të NATO-s në fillim të këtij viti.

Mirëpo një raport i publikuar nga instituti hulumtues i Kosovës ‘Demokracia për Zhvillim’ (Democracy for Development) në dhjetor të vitit 2020 argumentoi se Kosova duhet të ecë përpara në tri fusha kryesore nëse dëshiron të shënojë progres drejt anëtarësimit në NATO.

Imperativi i parë është zbatimi i reformave për ta rritur respektimin e sundimit të ligjit dhe për t’i shtuar përpjekjet kundër korrupsionit dhe pavarësisë gjyqësore, thuhet në raport.

Kosova gjithashtu ka nevojë të rekrutojë më shumë diplomatë dhe ekspertë të çështjeve të jashtme sepse dialogu i vazhdueshëm i lehtësuar nga BE i cili ka si synim normalizimin e marrëdhënieve me Serbinë është një prioritet konstant, duke lënë pas dore aspekte të tjera të rëndësishme të punëve të jashtme, sipas raportit.

Në fund, Forcat e Sigurisë së Kosovës duhet të bëhen më shumë një forcë ushtarake shumetnike, thuhet në raport.