Faqet kosovare në Facebook përdorin frikën nga coronavirusi dhe shpërndajnë mesazhe përçarëse te ndjekësit amerikanë
Rrjetet nga vendet e Ballkanit po përdorin përmbajtje përçarëse dhe nostalgji patriotike, duke i bërë jehonë fushatave të kaluara për ndërhyrje në zgjedhjet e huaja, shkruan Snopes.com
Dhjetëra faqe në Facebook të administruara nga banorë dhe emigrantë nga Kosova, po nxisin përmbajtje joautentike dhe nganjëherë provokative, “Blue Lives Matter” (‘Blue Lives Matter)’ është një kundërlëvizje në Shtetet e Bashkuara e cila avokon drejt faktit se ata që ndiqen penalisht dhe dënohen për vrasjen e oficerëve të zbatimit të ligjit duhet të dënohen me statut të krimit të urrejtjes), dhe përmbajtje të tjera me temë amerikane, thuhet në një hetim njëmujor nga Snopes.
Faqet, disa prej të cilave janë aktive që nga viti 2014, kanë rritur një audiencë prej më shumë se 2 milionë ndjekësish, kryesisht amerikanë, duke përdorur përmbajtje pro-policore dhe pro-ushtarake, si dhe trende nostalgjike dhe dhurata jolegjitime.
Në fillim të vitit 2020, administratorët kosovarë të një rrjeti faqesh spammy (mesazhe me përmbajtje irrelevante dhe të papërshtatshme) përdorën frikën ndaj pandemisë së coronavirusit COVID-19 për të mashtruar dhjetëra mijëra njerëz duke u bërë pjesë e dhuratave jolegjitime të “sendeve ushqimore falas” – madje edhe shtëpi falas në rrota. Në një rast tjetër, administratorët kosovarë të një grupi “pro-policor” përdorën fotografi të një burri nga Mississippi – pa pëlqimin e tij, siç thotë ai – për të krijuar një profil të rremë në Facebook, me sa duket për t’i dhënë përpjekjeve të tyre një shkëlqim të besueshmërisë amerikane.
Është e paqartë se cilat janë qëllimet afatgjata të kësaj sjelljeje të koordinuar joautentike. Megjithatë, Snopes ka gjetur prova me motive financiare në disa prej rasteve, por edhe në të tjera, duke identifikuar modele të sjelljes që mbartin ngjashmëri shqetësuese me fushatat e dezinformatave të zbuluara më parë të administruara nga aktorë ukrainas, si dhe përpjekjet famëkeqe ruse gjatë zgjedhjeve presidenciale 2016.
Gjatë hetimit tonë, disa nga faqet në fjalë u zhdukën nga Facebook-u, apo për shkak se administratorët e tyre i larguan ato, apo Facebook e bëri një gjë të tillë.
Ne e pyetëm rrjetin social se cilat faqe kishte larguar, në cilat data dhe për cilat arsye. Facebook nuk dha ndonjë përgjigje rreth pyetjeve specifike. Por kompania deklaroi se sistemet e saj të automatizuara kishin gjetur dhe larguar disa faqe përpara se Snopes të kontaktonte kompaninë dhe, bazuar në informacionin që dha Snopes, i largoi të tjerat për shkeljen e rregullave të Facebook-ut kundër spamit, falsifikimit dhe sjelljes joautentike.
Shtëpi të vogla, zhgënjim të madh
Në fillim të vitit 2020, një rrjet prej 51 faqesh, kryesisht të administruara nga Kosova, me më shumë se 600,000 ndjekës, promovoi një ofertë të jashtëzakonshme: një shtëpi falas me rrota për dikë që iu përgjigj një postimi me fjalën “Unë”, si dhe i pëlqeu faqja dhe e shpërndau promovimin.
Në fakt, ky rrjet zhvilloi një seri të dhënash në janar të vitit 2020, duke u ofruar ndjekësve “sende ushqimore dhe mish plotësisht falas për një vit” dhe “shtëpi në rrota” dhe “shtëpi të vogla” të tjera.
Të gjitha provat në dispozicion tregojnë se ato promovime janë të jashtëligjshme. Snopes ka gjurmuar progresin e disa “dhuratave” në fillim të vitit 2020 dhe zbuloi se asnjë fitues real nuk ishte njoftuar kurrë. Postimet e Facebook në rrjet vazhdimisht tregonin se fituesit ose nuk mund të merrnin çmimin e tyre sepse ishin nën moshën 18 vjeç ose e huqnin afatin e përcaktuar për ta marrë atë dhuratë.
Kjo taktikë do të thoshte që administratorët e faqeve mund të tejkalojnë çmimin e ofruar dhe të trillojnë një arsye për ta ripromovuar atë, ndërsa gjithashtu fitojnë një valë të re të pëlqimeve, aksioneve dhe angazhimit të faqeve – një shembull klasik i përdorimit të dhuratave të rreme si një taktikë për rritjen e audiencës dhe “si adhurues të bujqësisë”.
Për dallim nga konkurset autentike ose dhuratat, postimet e bëra nga rrjeti kosovar nuk specifikonin paraprakisht që fituesit duhet të jenë rezident në një rajon ose vend të caktuar, ose mbi një moshë të caktuar, dhe asnjë nga këto faqe nuk i kanë listuar informacionet lidhur me kontaktin, të tilla si një adresë banimi, vendndodhjen, numrin e telefonit ose emailin Në mungesë të një deklarate të nënshkruar nga ata që janë prapa këtij rrjeti, të gjitha provat e mundshme tregojnë se i gjithë operacioni ishte joautentik. Në rastin e rrallë kur u shpall një fitues, edhe ai u falsifikua.
Për shembull, më 17 janar, një faqe e drejtuar nga Kosova e quajtur OMG postoi një fotografi të një familje të lumtur me mesazhin “Urime familjes Morris nga Denver për shtëpinë e tyre të re në rrota. Jetoni të lumtur në shtëpinë tuaj të re”.
Disa përdorues të Facebook-ut ndoshta pranuan që fotografia e “familjes Morris” shfaqte aktorët që pozonin për një imazh të aksioneve (shih foton më poshtë, djathtas), por shumë përdorues ndoshta nuk e kanë bërë këtë. Dhe kjo e fundit do ta forconte më shumë vërtetësinë e faqes OMG, me gjasë duke i bërë ata edhe më të prirur të shpërndajnë atë, ta pëlqejnë, dhe të angazhohen radhën tjetër kur faqja do ta bënte promovimin e një tjetër “dhurate”.
Ja, me sa duket, si ka funksionuar kjo skemë
Kur përdoruesit e panjohur e shpërndajnë postin e konkursit dhe shkruajnë “Unë” si përgjigje ndaj tij, një llogari e lidhur me rrjetin kosovar shkon në kohështrirjen e tyre të Facebook-ut dhe përgjigjet nga ana tjetër, duke informuar përdoruesit se ata kanë fituar çmimin dhe duhet vetëm ta ndjekin një vegzë të caktuar në mënyrë që t`i regjistrojnë detajet e tyre dhe ta kërkojnë dhuratën.
Vegza e përfshirë në atë postim i shpie përdoruesit në faqen e mëposhtme:
Përdoruesit që klikuan në butonin “Regjistrohuni Tani!” më pas iu drejtuan një uebsajti të dyshimtë “film-streaming” i regjistruar në Qipro dhe i quajtur Majerstars.com dhe iu kërkua të regjistrohen për një llogari duke siguruar një adresë emaili dhe fjalëkalimin:
Përdoruesit që e siguruan një adresë emaili dhe një fjalëkalim u drejtuan më pas në një faqe ku iu kërkua të japin detajet e kartës bankare, edhe pse faqja e mëparshme reklamohej “Majerstars.com” si regjistrim “falas”. Sajti pretendon të garantojë se nuk do të vendoset asnjë tarifë dhe se detajet e kartës bankare kërkohen vetëm për të verifikuar adresën postare të një përdoruesi të ardhshëm.
Ky pretendim nënkupton pak gjë, pasi që adresa e faturimit e lidhur me kartën e kreditit të një përdoruesi nuk ka nevojë të ketë ndonjë lidhje me adresën postare të personit, dhe se adresa postare nuk ka nevojë të jetë e vendosur në shtetin nga i cili përdoruesi hyn në një uebfaqe të veçantë në një kohë të veçantë.
Sidoqoftë, ne i dhamë Majerstars.com detaje të kartës bankare dhe u regjistruam për një anëtarësim provues “falas”. Ajo që morëm si kthim ishte një katalog lojërash që kërkonin një shkarkim të programeve kompjuterike dhe absolutisht asnjë shkarkim filmi ose shkarkime filmash, në kundërshtim me pohimin e faqes në internet ku një llogari e Majerstars do t’ju lejonte të “shikoni filmat tuaj të preferuar falas”.
Pas periudhës pesë-ditore së provës, uebfaqja na ngarkoi me 34,95 dollarë në muaj.
Është e paqartë se çfarë marrëdhënie ka midis Majerstars dhe rrjetit të faqeve të administruara nga kosovarët në Facebook që i tërheq përdoruesit amerikanë drejt asaj faqe, dhe as Majerstars dhe asnjëra prej faqeve në rrjetin kosovar nuk iu përgjigjën kërkesave tona për koment. Por projekti në tërësi mbart shumë nga shenjat kryesore të një skeme të ndërlidhur me marketingun.
Skema të tilla, siç kemi raportuar edhe më parë, shpesh përfshijnë një kompani që bëhet nikoqir i një uebfaqeje që i ofron një ndërmjetësuesi një tarifë të caktuar ose përqindje të të ardhurave të ardhshme për çdo përdorues të internetit drejtpërdrejt në uebfaqe, shpesh duke përdorur mashtrime apo taktika mashtruese, siç janë dhuratat e vendosura nga rrjeti kosovar.
Dhuratat duket se kanë shkelur disa politika në Facebook, përfshirë ndalimin e kompanisë në “mashtrime apo praktika mashtruese biznesore” dhe ndalimin e saj për të përhapur përdoruesit nga “paratë apo informacionet personale”, një kërkesë ku përmbajtja promovuese përfshin një teksti që përcakton që Facebook nuk e miraton promovimin, dhe një ndalim për t’u kërkuar përdoruesve të ndajnë përmbajtje për të hyrë në një konkurs.
“Për shkak të coronavirusit”
Disa nga faqet në rrjetin kosovar që promovuan dhurata të rreme në janar të vitit 2020 ose u fshinë nga administratorët ose u larguan nga Facebook-u. Por shumica e tyre nuk ishin më dhe, nga mesi i muajit mars, u kthyen me hakmarrje.
Më 17 mars, rrjeti promovoi në mënyrë sistematike një dhuratë të ngjashme “shtëpi të vogla”, këtë herë duke u përpjekur të nxisë shqetësimet e përhapura në lidhje me pandeminë COVID-19, me një postim ku shkruhej: “Për shkak të Coronoavirusit, ne vendosëm ta japim këtë shtëpi të vogël prej 100,000 dollarësh te dikush që shpërndan dhe komenton me fjalën ‘ME’ (Unë) deri në orën 8:00, ditë e enjte! Pëlqejeni faqen tonë për përditësime!”.
Edhe një herë, një llogari e lidhur me rrjetin e postuar në Facebook ysht të ashtuquajturit “fitues” dhe i udhëzon ata të ndjekin një vegzë të dyshimtë në mënyrë që të marrin dhuratën e tyre.
Dhe përsëri, kjo vegzë i drejtonte përdoruesit në një uebfaqe të jashtme me një buton të madh ku shkruhej “regjistrohu tani” pothuajse identik me atë të përdorur në janar. Klikimi i këtij butoni përsëri i drejtonte përdoruesit në uebfaqen mashtruese të internetit Majerstars.
Faqja në Facebook “Fuqia e Lutjes” e cila publikoi dhuratën origjinale për coronavirusin, u krijua në 17 Mars. Postimi u fshi më vonë gjatë asaj dite, por në më pak se 12 orë, ‘Fuqia e Lutjes’ kaloi nga zero ndjekës në më shumë se 21,000 – një ilustrim befasues se sa efektivë mund të jenë përpjekjet e tilla. Rrjeti e përdori të njëjtën taktikë dy herë të nesërmen, 18 mars, këtë herë duke përdorur lutjen me tinguj të ngjashme – është një uebfaqe e fuqishme në Facebook.
Deri në kohën kur i kishin fshirë të dy postimet, ‘Fuqia e Lutjes’ kishte fituar më shumë se 29,000 ndjekës brenda një dite.
Më 19 mars, rrjeti i përdori këto taktika edhe më tutje, duke ofruar “sende ushqimore falas” – “për shkak të Coronavirusit”.
Në mes të një jostabilitetit ekonomik dhe frikës për mungesë të ushqimit, përpjekjet për “ushqime falas/coronavirus”, në mënyrë të qartë goditi qartë një kthesë. Mëngjesin pasues, pas dy ditësh të lodhura të “dhuratave” të dyshimta, ‘Fuqia e Lutjes’ kishte më shumë se 70,000 ndjekës.
Ne i dërguam Facebook-ut një listë prej 51 faqeve të përfshira në rrjetin “dhurata” dhe i kërkuam kompanisë se çfarë hapash kishte ndërmarrë për të parandaluar ose hequr në mënyrë proaktive postime dhe faqe të tilla, të cilat kërkojnë të përfitojnë nga frika ndaj sëmundjes së coronavirusit. Kompania nuk u përgjigj në atë pyetje specifike, por brenda dy orësh nga kontaktimi ynë me Facebook, të gjitha përveç dy faqeve nga rrjeti “dhurata” nuk ishin më në dispozicion.
“Unë nuk e di se çfarë po përpiqen të fitojnë” – Identitete false
Ndërsa rrjeti i dhuratave bënte lojë me dëshpërimin e përdoruesve amerikanë të Facebook-ut, grupimet e tjera kosovare shfrytëzuan vlerat e përbashkëta të disa amerikanëve – një nderim për oficerët e zbatimit të ligjit dhe ushtrinë dhe një ndjenjë të përhapur të nostalgjisë dhe nacionalizmit.
Që kur u nis në Shtator të vitit 2016, një grup në Facebook i quajtur Support Law Enforcement (Në mbështetje të zbatimit të Ligjit) ka fituar rreth 3,000 anëtarë. “Ne jemi për zbatimin e ligjit amerikan!”, është njoftimi i bërë nga ky grup. “Humanizmi i burrave dhe grave prapa simbolit”.
Në këtë frymë, anëtarët postojnë meme (Fjala meme zakonisht i referohet një njësie të transmetimit kulturor, ose një imazhi ose një media tjetër, shpesh me humor, që është përhapur viralisht në mesin e përdoruesve të internetit), video, shaka dhe artikuj lajmesh që forcojnë respektin e tyre të përbashkët për policinë në Shtetet e Bashkuara.
Por ata gjithashtu postojnë hiperpartizan (njëanshmëri e tejskajshme partiako-politike), të krahut të djathtë pa asnjë rëndësi për policimin: një video që pretendonte rrejshëm se Hillary Clinton kishte thënë “të krishterët duhet të ndryshojnë besimet e tyre fetare”; një video e një fjalimi të Presidentit të ShBA-së. Donald Trump gjatë një mitingu pro-jetës; një video që pretendon të ekspozojë “të vërtetën për socializmin”; një meme e pasaktë për politikën e demokratëve mbi imigracionin dhe pagat ushtarake. Një gjë që grupi nuk i përmbahet, duket se është kritika ndaj policisë. “ANTI-COP = Blloko / Fshi”, paralajmërojnë administratorët e grupit.
Kur Snopes zbuloi për herë të parë këtë faqe, në janar të vitit 2020, kishte tre administratorë. Ndoshta do t`i habiste disa nga anëtarët e grupit nga të zbuluarit se dy nga administratorët ishin kosovarë që duket se jetojnë në Gjermani – Adem Potoku dhe Igi Potoku. Profili i tretë i administratorit, “Jacob Smith”, shfaqte një fotografi të një burri afrikano-amerikan, i cili siç shihej kishte të veshur një distinktiv policie rreth qafës së tij. Sfondi i fotografisë shfaqte një grafik me policë, fjalën ‘zjarr’ dhe distinktivi EMT.
Profesioni i tij listohej si “Rreshter i Policisë” dhe vendndodhja e tij si “New York, New York”. Mesazhi ishte i qartë: Grupi i zbatimit të ligjit për mbështetje ishte në nivelin e duhur, dhe një nga njerëzit që e udhëhiqte atë ishte vetë një rreshter i policisë në New York City me emrin Jacob Smith.
Në realitet, asgjë nga kjo nuk ishte e vërtetë. Burri në fotografi nuk ishte oficer policie. Emri i tij i vërtetë është James Foster, dhe ai është një hetues privat 40-vjeçar që drejton një kompani të quajtur ‘Private Security and Investigations’ në New Albany, Mississippi. Foster i tha Snopes se nuk e kishte vizituar kurrë Nju Jorkun, për të mos përmendur se punonte si një rreshter policie atje.
“Unë nuk e di se çfarë po përpiqen të fitojnë ose çfarë po përpiqen të bëjnë”, tha Foster, i cili nuk ishte në dijeni se identiteti i tij ishte përdorur derisa të kontaktohej nga Snopes. “Unë u trondita vërtet kur e pashë këtë. Unë thjesht po përpiqem të kuptoj se cili është motivi për ta bërë një gjë të tillë”, shtoi ai.
Profili “Jacob Smith” në Facebook u krijua me 29 Shtator 2016 – në të njëjtën ditë kur Adem Potoku krijoi grupin ‘Support Law Enforcement’ (Në mbështetje të Zbatimit të Ligjit). Adem Potoku nuk iu përgjigj pyetjeve tona, por duket se ai krijoi personalitetin e “Rreshterit të Policisë së Nju Jorkut Jacob Smith”, duke përdorur fotografi të një personi të vërtetë, me qëllim që t’i jepte grupit një fasadë të rreme të besueshmërisë së zbatimit të ligjit dhe origjinalitetit amerikan.
Pasi kontaktuam me Igi Potokun me 25 mars, ajo papritmas ndryshoi emrin e grupit nga ‘Support Law Enforcement’ në ‘Real Funny’, e fshehu atë nga kërkimet dhe e largoi veten si administratore, duke braktisur në mënyrë efektive grupin dhe duke e lënë atë pa asnjë administrator.
Projektet Potoku
Përveç grupit ‘Support Law Enforcement’, llogaritë në Facebook me mbiemrin Potoku, të cilat duket se janë pjesë e së njëjtës familje të zgjeruar të kosovarëve të vendosur në vende të ndryshme të Europës, janë lidhur me të paktën pesë faqe ose grupe joautentike të Facebook-ut. Këto faqe ose grupe kanë mbledhur gjithsej 375,000 ndjekës. Të gjitha këto faqe kanë qenë nikoqirë apo kanë botuar përmbajtje joautentike, me temë amerikane.
Tri faqe – ‘Police Officers’, ‘We Support Police’, dhe ‘All Lives Matter’ – e kanë të listuar të njëjtin kanal YouTube, TV Police, si faqen e tyre të internetit. Ky kanal është regjistruar në Finlandë dhe ka siguruar një adresë emaili për një “Kadir Potoku”, një kosovar, profili i të cilit në Facebook tregon se ai jeton në qytetin finlandez të Tampere. Të dy faqet, ‘We Support Police’ dhe ‘All Lives Matter’, e kanë një administrator të vendosur në Finlandë, sipas mjetit të transparencës së Facebook, që nënkupton se ka shumë të ngjarë që Kadir Potoku të jetë ai administrator.
‘All Lives matter’ dhe ‘We Support Police’ gjithashtu e kanë të shënuar vendndodhjen e tyre si qyteti Goppingen në Gjermaninë Jugore. Snopes identifikoi një kosovar që njihet me Kadir Potokun, vendbanimi i të cilit ishte i shënuar si Goppingen, dhe i cili kishte pëlqyer faqe të tjera që janë të ndërlidhura me zbatimin e ligjit amerikan dhe postoi fotografi të “Thin Blue Line” në Facebook (“Thin Blue Line” është një frazë që i referohet figurativisht pozicionit të policisë në shoqëri si forcë që mban mbrapa kaosin). Por ne nuk ishim në gjendje të konfirmonim dyshimin tonë se ai ishte administratori me qendër në Gjermani i disa faqeve jo autentike, përfshirë faqet ‘All Lives Matter’ dhe ‘We Support Police’.
Është e paqartë se si dhe në çfarë mënyre janë të lidhur Kadir Potoku dhe Adem Potoku, por pa dyshim që ata njihen me njëri-tjetrin. Snopes ka zbuluar një fotografi ku të dy burrat shihen së bashku jashtë një restoranti në qytetin e Podujevës, Kosovë, e cila u publikua në Facebook në gusht të vitit 2018 (njeriu në anën e djathtë është Adem Potoku, gjithashtu në foto këtu).
Kjo lidhje e qartë, në jetën reale siguron dëshmi të një lidhje midis grupit të ‘Support Law Enforcement’ (Administratorët e të cilit e identifikuan banorin e Misurit, James Foster si rreshter të policisë së New York-ut “Jacob Smith”), dhe një grup i faqeve të ngjashme, joautentike të zbatimit të ligjit të administruar nga, ose e lidhur me, Kadir Potokun.
Igi Potoku ka pëlqyer gjithashtu postimet dhe fotografitë e Kadir Potokut në Facebook, duke demonstruar një lidhje të drejtpërdrejtë midis këtyre dy, po ashtu. Ne i shtruam Kadirit, Ademit dhe Igi Potokut një seri pyetjesh në lidhje me aktivitetet e tyre në Facebook dhe lidhjet e tyre në jetën reale me njëri-tjetrin, por nuk morëm përgjigje nga asnjëri prej tyre. Në kohën e publikimit, të tre llogaritë në Facebook mbetën aktive.
“Amerika është një ëndërr. Unë kurrë nuk jam larguar nga Kosova”
Kadir Potoku dhe Adem Potoku janë po ashtu të lidhur me një grup të tretë të faqeve të policisë “Amerikane” autentike të prodhuara nga njohësi i tyre i ndërsjellë, Ibra Pervetica, një kosovar që ka drejtuar disa grupe, duke përfshirë edhe grupin ‘Law Enforcement Daily.’
Në grupin ‘Law Enforcement Daily’ çdo ditë, pothuajse 2,000 anëtarë postojnë përmbajtje pro-policore, me theks në fotografitë e lezetshme të qenve K-9. Por ata gjithashtu postojnë meme të kontrollit kundër armëve dhe përmbajtje të tjera për çështje përçarëse si testimi i drogës për përfituesit e mirëqenies dhe protestat që kanë të bëjnë me drejtësinë racore nga lojtarët e NFL.
Të paktën një nga qëllimet e grupit duket të jetë përfitimi financiar personal i Perveticës. Gjatë bashkëpunimit, anëtarëve të rinj do tu kërkohet të angazhohen për të ftuar 10 prej miqve të tyre në grup, dhe Pervetica lehtëson shpërndarjen e përmbajtjes përçarëse ndërsa përdor grupin si një platformë për të shitur mallra. Në këndin e sipërm në anën e djathtë të çdo postimi dhe faqesh brenda grupit ‘Law Enforcement Daily’, lexuesit informohen se grupi administrohet pjesërisht nga një faqe në Facebook e quajtur ‘Police Officer USA’, dhe një buton ku shkruan “Blij Tani” i sjell lexuesit në llogarinë Teespring të Perveticës.
Atje ai shet kapuça, bluza, pantallona joga të zbukuruara me fotografi “Thin Blue Line” dhe me tekst shpesh jo-gramatik si ‘I support police officer, Im [siç] blue family’ (Unë mbështes zyrtarin policor, unë jam familja e kaltër.) Përveç këtij malli joautentik të zbatimit të ligjit amerikan, ai gjithashtu shet veshje me parulla gjeneruese motivuese si ‘Don’t wait for opportunity. Create it’ (Mos e pritni mundësinë. Krijojeni vetë atë) apo ‘Sometimes the heart sees what id [sic] invisible to the eye’ (Ndonjëherë zemra shikon atë që është e padukshme për syrin”.
Faqja ‘ The Police Officer’ në SH.B.A administrohet nga një përdorues i vetëm në Kosovë, përkatësisht nga Pervetica. Administratori i tretë i faqes ‘Law Enforcement Daily’ është një përdorues me emrin “Brian Heidy”, fotografia e profilit të të cilit ka një distinktiv të Texas Ranger, dhe i cili pretendon se punon për Kolegjin Regis në Universitetin e Torontos.
Sidoqoftë, një vështrim i shpejtë në afatin kohor të “Brian Heidy” zbulon disa postime të shkruara në gjuhën shqipe, dhe ne nuk gjetëm asnjë dëshmi të askujt me atë emër që ishte punësuar nga Kolegji Regis ose Universiteti i Torontos. Kjo sugjeron fuqishëm se “Brian Heidy” nuk është më shumë se një person tjetër i fabrikuar, fotografia e profilit të të cilit është e lidhur me zbatimin e ligjit, emri i Anglicizuar, kanë për qëllim të mbivendosin një fasadë të besueshmërisë së rreme në grupin ditor joauthentik të faqes ‘Law Enforcement Daily’.
Sado e hollë të jetë ajo fasadë, ka qenë e mjaftueshme për të bindur mijëra anëtarë të bashkohen, dhe disa prej tyre të përfshihen në “komunitetin” e ‘Law Enforcement Daily’. Për shembull, një degë e Departamentit të Policisë së Nju Jorkut (NYPD) në Bruklinin e Veriut u bashkua me këtë grup, duke u paraqitur në krye të listës së anëtarëve dhe pa dyshim që jep një nxitje të konsiderueshme për besueshmërinë dhe origjinalitetin e dukshëm të projektit të Pervetica.
Ne e pyetëm NYPD se si kishte ndodhur kjo lidhje dhe a kishte ndonjë shqetësim se një profil zyrtar i mediave sociale u shfaq për të mbështetur një grup joautentik, të drejtuar nga jashtë që u përdor si një platformë për shitjen e mallrave. Ne nuk morëm asnjë përgjigje nga NYPD, dhe në kohën e këtij shkrimi, faqja e Brooklyn North NYPD ishte akoma anëtar i ‘Daily Enforce Law’ dhe kishte vazhduar duke postuar tek ‘Law Enforcement Daily’ disa ditë pasi Snopes kontaktoi NYPD për origjinën e vërtetë të grupi.
Pervetica i tha Snopes se ai kishte krijuar disa faqe dhe grupe me temë policinë amerikane, megjithëse ai nuk dha emrat e tyre. Ai tha se Facebook kishte fshirë disa prej tyre, por ai kishte shitur kontrollin e dy faqeve tek dy blerës anonim online, për 200 dollarë secilën, pasi grumbulloi rreth 52,000 ndjekës për njërën, dhe rreth 26,000 për tjetrën.
Ai i tha Snopes se nivelet relativisht të larta të papunësisë në vendet e Ballkanit si Kosova nënkuptonte se rritja dhe shitja e faqeve dhe grupeve në Facebook ishte një mënyrë popullore për të rinjtë për të fituar para në ato vende. “Unë i rritja faqet, pastaj i shita,” shpjegoi ai. Fokusimi në faqet qe kanë të bëjnë me zbatimin e ligjit amerikan ishte thjesht një mënyrë për të maksimizuar angazhimin, në vend se të merresh me ndonjë përvojë tjetër jetësore. Pervetica asnjëherë nuk ka vizituar Shtetet e Bashkuara. “Amerika është një ëndërr”, na tha ai. “Unë kurrë nuk jam larguar nga Kosova”.
Pavarësisht nga konsideratat e qarta financiare të përfshira në aktivitetet e Perveticës, motivimet prapa shumë prej faqeve ‘Blue Lives Matter’ të administruara nga kosovarët e të cilat ne i kemi zbuluar nuk ishin të qarta. Sidoqoftë, disa nga taktikat dhe modelet e sjelljes ishin kujtime të mëparshme të koordinuara nga sjelljet joautentike të të huajve.
Në prag të zgjedhjeve presidenciale të vitit 2016, llogaritë e rreme të drejtuara nga Rusia kishin si synim çështje përçarëse sociale dhe kulturore të tilla sikurse raca dhe brutaliteti policor. Rrjeti i disa grupimeve të faqeve dhe grupeve “Blue Lives Matter”, rrjeti kosovar që zbuluam mund të jetë duke u angazhuar në një përpjekje për të lehtësuar dhe inkurajuar një version të caktuar të politikës së ligjeve të drejta, të ligjit dhe të rendit në Shtetet e Bashkuara, duke i thëlluar në këtë mënyrë tensionet ekzistuese. Përndryshe, qëllimi kryesor mund të jetë i ngjashëm me atë të artikuluar nga Pervetica – nxitja e angazhimit dhe ndërtimi i audiencës që më vonë mund të fitohet.
“Mbaje në mend kur”
Një taktikë tjetër e njohur në ngritjen e këtyre audiencave është prodhimi dhe shpërndarja e asaj që mund të përshkruhet si ‘Amerika nostalgjike’.
Më 14 tetor 2019, për shembull, tre faqe të ndara në Facebook postuan të njëjtën përmbajtje nostalgjike, amerikane, duke i pyetur përdoruesit “A do të doje ta vozitësh një Chevy Camaro të vjetër?”
Të tre faqet – ‘Have’, ‘Bel Helpful’ dhe ‘Just by Time’ – drejtohen nga administratorë në Kosovë, pothuajse me shumë siguri të njëjtat. Së bashku me një faqe të katërt të drejtuar nga Kosova e quajtur ‘Best Of’, ata specializohen në postimin e citateve gjenerike, motivuese, meme fuzzy në lidhje me miqësinë dhe Zotin, “sharebait” dhe pjesë të nostalgjisë “ditët e mira të kalauara”, si: “Jam shumë i lumtur që kisha një fëmijëri para se teknologjia të fillonte”.
Midis tyre, të tria faqet kanë 177,000 ndjekës, edhe pse ato kryesisht postojnë të njëjtën përmbajtje. Gjithçka që ata e publikojnë është në gjuhën angleze, dhe shumica prej përmbajtjes së atyre postimeve qartësisht ka si target audiencën amerikane, në veçanti, përdoruesit më të vjetër amerikanë të Facebook-ut.
Ky grup i faqeve të drejtuara nga kosovarët shpesh nuk publikon përmbajtje të qarta politike ose nacionaliste (me disa përjashtime mjaft të dukshëm), por toni është qartë i drejtuar drejt amerikanëve më të vjetër e më socialë, me një theks të vazhdueshëm, të vendosur mbi vlerat familjare, më shumë tradicionale, etj. dhe Krishterimi – një lloj versioni më i butë i etikës “Make America Great Again” (ta bëjmë Amerikën të Madhe edhe një herë) që ndihmoi në nxitjen e rritjes së përkrahjes ndaj Trump-it drejt presidencës në vitet 2015 dhe 2016.
Qëllimi afatgjatë i këtyre faqeve mund të jetë krijimi i një audience që është disi e prirur në aspektin kulturor drejt politikës konservatore dhe politikave të drejtimit të duhur dhe më pas në një moment të caktuar kohor, të zhvendoset toni dhe tema e postimeve drejt përçarjes politike, në përpjekje për të ndezur tensione para zgjedhjeve të vitit 2020. Ne nuk kemi prova specifike për të mbështetur këtë hipotezë, dhe është gjithashtu e mundur që objektivi prapa këtyre faqeve të nxitura nga nostalgjia është thjesht të provokohet angazhimi dhe të ndërtohet një audiencë me qëllim të shitjes së ndonjë produkti, shërbimi ose abonimi ose, siç thotë Pervetica , të shitjes së vetë faqeve, në një datë të mëvonshme.
Sidoqoftë, kjo lloj prodhimi masiv i nostalgjisë joautentike me temë amerikane nga llogari të huaja është diçka që e kemi dëshmuar më parë. Në tetor të vitit 2019, Snopes raportoi se ‘World USA’, një faqe në Facebook me afro 1 milion ndjekës që shfaqte kujtime të ngjashme “gjenerikisht patriotike, kujtime Norman Rockwelliane të një Amerike të kaluar”, në fakt administrohej nga dy individë në Ukrainë.
Përmes një deklarate, një zëdhënës i Facebook i tha Snopes:
“Ne marrim veprime në mënyrë rutinore kur konstatojmë shkelje të Standardeve tona të Komunitetit, përfshirë mesazhet irrelevante dhe të papërshtatshme dhe sjellje joautentike me motive financiare. Në këtë rast, ne kemi larguar një numër të Faqeve dhe Grupeve që kanë mashtruar njerëzit në lidhje me identitetin e tyre dhe origjinën e përmbajtjes së tyre për t’i drejtuar njerëzit në faqet e tyre të internetit në mënyrë që të gjenerojnë klikime reklamash. “Ne kërkuam një ndarje të emrave të faqeve dhe grupeve që ai kishte larguar, datat në të cilat ishin ndërmarrë ato veprime dhe arsyet e secilit person të marrë, mirëpo ato detaje nuk na u dhanë. Ne gjithashtu e pyetëm Facebook-un se cilat veprime apo protokolle specifike kishin vendosur, për të luftuar në mënyrë proaktive dhuratat jolegjitime dhe postimet e tjera mashtruese që kapitalizohen nga frika përreth pandemisë së sëmundjes coronavirus COVID-19, por ne nuk morëm një përgjigje specifike ndaj pyetjes së shtruar.
Përfundimi
Shumë nga faqet, grupet dhe llogaritë që zbuluam gjatë shumë muajsh hulumtimi i kanë shkelur politikat e shumta në kompaninë e Facebook, duke përfshirë ato kundër spamit (maseazheve me përmbajtje irrelevante dhe të papërshtatshme), falsifikimit dhe sjelljes së koordinuar joautentike. Disa prej tyre u zhdukën ndërkohë që ne po e bënim hulumtimin tonë, ndërsa Facebook hoqi qafe disa faqe të tjera pas kontaktimin që ne kishim me kompaninë Facebook. Megjithatë, faqe tjera akoma ishin aktivë në kohën e botimit të këtij hulumtimi. Mbetet të shihet nëse individët që fshihen prapa këtyre grupimeve do të “fillojnë përsëri” në javët dhe muajt e ardhshëm.
Në rastin e “dhuratave” jolegjitime, ai rrjet rrezikonte financat personale të atyre që ishin viktimë e skemave duke i shtyrë përdoruesit drejt një faqe në internet që kërkonte detaje të kartelës bankare, fshehtazi duke kërkuar nga “fituesit” që t`i japin detajet e kontaktit të tyre dhe pastaj ta marrin çmimin (dhuratën) e tyre.
Mirëpo aktivitetet të cilat u bënë publike si rezultat i kërkimeve tona gjithashtu kishin një ndikim njerëzor më pak të prekshëm, por jo më pak të rëndësishëm: duke u ofruar qindra mijëra përdoruesve të Facebook-ut, kryesisht amerikanë, një ndjenjë të përkatësisë dhe komunitetit që ishte ndërtuar në bazamente fiktive (të rreme).
Faqet dhe grupet kanë humbur orë të shumta kohe dhe vëmendje me përdorues të rrejshëm të Facebook duke prezantuar vetën e tyre si amerikanët e vërtetë, atdhetarë, kur në fakt ato faqe administroheshin nga shtetas të huaj, që jetonin mijëra kilometra larg, pa përvojë të vërtetë të jetës amerikane, dhe me motivimet e tyre të dyshimta. Dhe në një epokë të dëshpërimit dhe pasigurisë së përhapur, rrjeti “i dhuratave” administruar nga Kosova u ofroi më shumë se 600,000 përdoruesve të Facebook shpresa të rreme. Në këtë agoni të pandemisë globale, dhe me miliona të tjera që kanë pësuar pasiguri financiare, pjesëmarrësit bashkë me administratorët e faqeve luteshin për ndonjë mrekulli ku do të fitonin shtëpi falas, ose furnizimin falas të sendeve ushqimore që, sipas provave në dispozicion, nuk ekzistonin.
“Unë kujdesem dhe i rris tre nipat e mi pa asnjë ndihmë,” u përgjigj një grua. “Burri im ndërroi jetë një vit më parë, kështu që unë po i bëj të gjitha vetë… Më duhet një gjë e tillë dëshpërimisht”.
Një burrë që deklaroi se nuk e kishte mundësinë që të punonte tash e disa muaj, pasi kishte fatin e keq ta pësonte një aksident, ndjehej i prekur nga ndjenja dhe të kujtuarit në atë për të cilën ai mendonte se ishte bujaria dhe altruizmi i atyre që pretendonin se po dhuronin një shtëpi falas.
Ai shkroi: “Ju djema keni një zemër të madhe për ta bërë një dhuratë të këtillë në një moment të vështirë të jetës sonë”. / Snopes
Përktheu-Nuhi Shala
