Ende i papërgatitur, Ballkani përballet me një tjetër sezon zjarresh

Shumica e vendeve të Ballkanit nuk kanë nxjerrë mësime nga zjarret e furishme të vitit të kaluar dhe janë sërish të papërgatitur për t’u përballur me zjarret serioze këtë verë.

Me vapën e verës tashmë mbi ta, dhe barin që nis të thahet, pak vende ballkanase mund të thonë me besim se janë gati të përballen me një nga kërcënimet më të mëdha të sezonit të verës – zjarret.

Në terrenin malor dhe kodrinor të Ballkanit, përdorimi i avionëve për shuarjen e zjarrit është dëshmuar të jetë i një rëndësie kyçe.

Por vetëm Greqia duket se po e përballon këtë sezon veror me seriozitet të vërtetë sa i përket aseteve ajrore.

Flota e saj jo e përsosur e avionëve dhe helikopterëve zjarrfikës tejkalon ato të të gjitha vendeve të tjera të rajonit së bashku – dhe këtë vit, po bëhet edhe më e madhe.

Kroacia dhe Serbia kanë gjithashtu flota ajrore relativisht të afta për shuarjen e zjarreve, por secila shoqërohet me probleme të ndryshme.

Gjysma e avionëve të aftë dhe në gjendje të mirë të Kroacisë janë aktualisht në tokë, ndërsa thembra potenciale e Akilit e Serbisë është se ajo mbështetet ekskluzivisht te helikopterët, të cilët mund të transportojnë shumë më pak ujë se avionët.

Bosnja dhe Hercegovina, Maqedonia e Veriut, Bullgaria dhe Mali i Zi kanë një numër të pamjaftueshëm avionësh dhe helikopterësh dhe shumica me probleme. Planet për të blerë ose marrë me qira më shumë avionë janë në zbatim, por rezultatet deri tani janë modeste.

Sa i përket Kosovës dhe Shqipërisë, ato edhe këtë vit do të duhet të mbështeten te ndihma nga jashtë, pasi flotat e tyre zjarrfikëse mbeten inekzistente.

Greqia ia kalon pjesës tjetër të rajonit

Zjarret e mëdha të verës së kaluar përfshinë pjesën më të madhe të Greqisë, duke marrë jetë njerëzish dhe duke shkatërruar zona të tëra.

Zjarret, duke filluar nga fillimi i gushtit, dogjën 309,000 hektarë, që ishte afër totalit të sipërfaqeve të kombinuara të të gjitha zonave të humbura nga zjarret në tetë vitet e mëparshme – nga 2013 deri në 2020.

Por vendi me pak më shumë se dhjetë milionë banorë tani ka një flotë zjarrfikëse ajrore që tejkalon shumë të tjera në Ballkan.

Edhe pse e shoqëruar nga probleme të ngjashme mirëmbajtjeje dhe financimi, numri i madh i avionëve dhe helikopterëve në dispozicion të Greqisë e bën atë një gjigant në krahasim me pjesën tjetër të rajonit.

Verën e kaluar, Greqia kishte gjithsej 78 avionë, në pronësi dhe me qira. Këtë verë, Shërbimi Zjarrfikës Grek tha se flota do të rritet në 93 avionë, 15 më shumë se vitin e kaluar.

Këto përfshijnë 20 avionë të fuqishëm Air Tractor, cisterna të specializuara me një motor ajror, krahasuar me gjashtë që kishte vitin e kaluar.

Ajo ka gjithashtu tetë helikopterë Bell, të cilët kanë rezervuarë uji të integruar dhe gjithashtu mund të mbajnë personel. Kjo është më shumë nga gjashtë helikopterë të tillë vitin e kaluar.

Për më tepër, Greqia ka marrë me qira edhe 20 helikopterë të tjerë të aftë për shuarjen e zjarrit, një flotë helikopterësh të mëdhenj Air-Crane, një avion transporti me krahë fiks ATR 42-500 dhe një cisternë ajri amfib rus Beriev Be-200.

Ndërsa flota e saj është e madhe, ajo që i mungon vërtet Greqisë është parandalimi i zjarreve në radhë të parë, tha për BIRN Elias Tziritis, koordinator për zjarret në pyje në World Wide Fund for Nature, WWF Greqi.

“Mekanizmat përgjegjës për trajtimin e zjarreve duhet të jenë gjithmonë gati dhe janë. Pyetja është se sa të përgatitur jemi ne për t’u përballur me intensitetin e shtuar të zjarreve në pyje të shkaktuar nga fenomeni i ndryshimeve klimatike dhe sa mirë mund t’i përgjigjemi mungesës së menaxhimit të pyjeve që në thelb rrit pikat e nxehta. Për sa i përket përgatitjes, në mënyrë që mekanizmat në vend të mund të bëjnë me efektivitet punën e tyre çdo vit, ne nuk jemi gati”, tha Tziritis.

Një raport i WWF i publikuar në prill 2022 zbuloi se vetëm 16 për qind e shpenzimeve shtetërore greke shpenzohen për parandalimin, ndërsa 84 për qind shkon për luftimin e zjarreve.

Flota e Kroacisë përgjysmohet, mbështetja e Serbisë te helikopterët konsiderohet e përshtatshme

Kroacia, e cila ka një flotë relativisht të aftë, mbështetet pothuajse tërësisht në avionët zjarrfikës për të mbuluar vendin e saj dhe shumë ishuj.

Në total, ajo ka gjashtë avionë Air Tractor dhe gjashtë avionë më të mëdhenj Bombardier CL-415s, plus dy helikopterë të pajisur me kova uji.

Por problemi është se vetëm gjashtë nga 12 avionët janë aktualisht të përshtatshëm për fluturim – tre Air Tractors dhe tre Bombardier. Pjesa tjetër po i nënshtrohet mirëmbajtjes në Qendrën Teknike të Aviacionit të Kroacisë, ZTC.

Këto riparime duhet të ishin bërë deri tani, por ZTC ka këmbëngulur se nuk është fajtore për vonesat.

Ajo thotë se vonesat kanë ndodhur për shkak se prodhuesit e avionëve u dërguan atyre udhëzimet e gabuara të riparimit, kështu që ata u desh t’i ribënin riparimet dhe humbën kohë.

Flota e Serbisë prej 14 helikopterësh të aftë për shuarjen e zjarreve duket në gjendje të mirë. Kjo ka një avantazh të dukshëm, sepse përdorimi i helikopterëve me shumë qëllime kursen para pasi ato mund të përdoren më pas për detyra të tjera gjatë gjithë vitit, jo vetëm për shuarjen e zjarreve.

Ministria e Brendshme e Serbisë nuk iu përgjigj pyetjeve të BIRN në lidhje me kapacitetet e avionëve zjarrfikës deri në kohën e publikimit.

Por Petar Vojnoviç, një redaktor i Tango.six, tha për BIRN se Serbia ka kapacitete të mira, duke reflektuar një vendim të shtetit që të gjithë policia dhe helikopterët duhet të pajisen me mjete për shuarjen e zjarreve.

“Vendimi strategjik për përdorimin e helikopterëve për këtë qëllim në Serbi është adekuat”, tha Vojnoviç.

Policia serbe, e cila është përgjegjëse për trajtimin e zjarreve, ka shtatë helikopterë me kova. Katër helikopterë të rinj të lehtë H145M mund të përdorin kova që mbajnë 1500 litra ujë.

Kova pak më të vogla që mbajnë 1200 litra mund të montohen në tre helikopterët shumëfunksionalë AB-212 që përdoren ende për misionet e shuarjes së zjarreve.

Skuadriljet e përziera të helikopterëve të Forcave Ajrore të Serbisë dhe Mbrojtjes Ajrore, gjithsej shtatë, janë të pajisur me helikopterë që mund të përdorin kova uji të varura.

Ushtria e Serbisë ka dy helikopterë të transportit mesatar Mi-8T me kova që mbajnë 2000 litra ujë dhe pesë helikopterë të mesëm me shumëfunksionalë Mi-17V-5 që kanë cisterna që mbajnë 5000 litra ujë.

Megjithatë, këto cisterna nuk mund të përdoren plotësisht, dhe ngarkesa maksimale e këtyre helikopterëve është vetëm rreth 3500 litra.

Ka plane për përforcime , por nuk është e qartë nëse do të jenë gati për këtë verë.

Presidenti serb Aleksandër Vuçiç së fundmi njoftoi blerjen e tre helikopterëve Airbus Super Puma H215. Këto do të kenë kova me kapacitet për të mbajtur 4500 litra ujë.

“Super Pumas do të paraqesë një rritje dramatike në kapacitetin e përgjithshëm të flotës së helikopterëve dhe … do të jetë në gjendje të shuajë zjarret në Serbi dhe jashtë saj në të njëjtën kohë”, tha Vojinoviç për BIRN.

Njësia e helikopterëve të policisë së fundmi ka porositur dhe ka bërë paradhënien për dy helikopterë të specializuar zjarrfikës Kamov 32 nga Rusia. Por në dritën e pushtimit rus të Ukrainës, mbetet e paqartë se kur do të arrijnë ata.

Vendet e tjera renditen nga keq në më keq

Bosnja dhe Hercegovina, Maqedonia e Veriut, Bullgaria dhe Mali i Zi të gjithë kanë aspirata për të përmirësuar flotën e tyre ajrore zjarrfikëse.

Por prokurimet e ngadalta, mirëmbajtja e keqe dhe në disa raste mungesa e pilotëve të trajnuar, të gjitha nënkuptojnë se ata po hyjnë në këtë verë me kapacitete të pakta. Ata mund të duhet të shpresojnë se dikush nga jashtë mund të ndihmojë në rast nevoje të madhe.

Maqedonia e Veriut është e qartë se nuk ka nxjerrë mësime nga shpërthimi i zjarreve në të gjithë vendin në gusht 2021, gjë që i la autoritetet krejtësisht të papërgatitura. Të tre Air Tractors që ka vendi, avionë të specializuar zjarrfikës, nuk ishin në gjendje të ngriheshin në fluturim.

Ndërsa zjarret shpërthyen gjatë gjithë muajit, autoritetet u desh të mbështeteshin në avionë dhe helikopterë të dërguar nga vendet fqinje dhe të Evropës Qendrore dhe Lindore – dhe në kapacitetet e kufizuara të dy helikopterëve shumëfunksionalë të ushtrisë Mi-8 të pajisur me kova uji.

Pastaj kryeministri Zoran Zaev premtoi se do t’i dërgonte tre avionët e ndalur për shërbim të menjëhershëm jashtë vendit.

Një vit më pas, e njëjta gjë mund të përsëritet këtë verë. Autoritetet bëjnë me dije se vetëm njëri nga tre avionët është rikthyer në funksion, ndërsa një tjetër është ende në servis jashtë vendit dhe i treti është ende në tokë.

“Zaev dha urdhër për riparim, por situata ishte aq e rëndë sa avionët nuk janë riparuar ende. Njëri është riparuar dhe është kthyer tek ne, i dyti është ende në shërbim dhe presim të arrijë në çdo moment, por i treti ende nuk është dërguar në shërbim”, tha Stojançe Angelov, shef i Qendrës për Menaxhimin e Krizave në Maqedoninë e Veriut.

Të tre avionët, edhe pse të koordinuar nga Qendra e Menaxhimit të Krizave, janë nën juridiksionin e drejtpërdrejtë të Drejtorisë së Mbrojtjes dhe Shpëtimit. BIRN nuk mundi të merrte përgjigje të detajuara nga kjo drejtori për riparimet e vonuara deri në momentin e publikimit.

Situata në Bosnje duket të jetë gjithashtu e përzier, me planet për të formuar një skuadron të dedikuar avionësh zjarrfikës ende në ajër.

Qeveria e entitetit të Federatës mund të mbështetet këtë vit vetëm te një avion i lehtë që përdoret për të shuar zjarret dhe për të transportuar njerëz.

Forcat e Armatosura të Bosnjës e Hercegovinës kanë shtatë helikopterë të pajisur për shuarjen e zjarreve, megjithëse BIRN nuk ishte në gjendje të përcaktonte nëse të gjithë këta helikopterë do të funksionojnë këtë verë.

Entiteti i Republikës Srpska ka shërbimin e saj, me tre helikopterë. Por autoritetet e RS thonë se vetëm një prej tyre është i pajisur për të luftuar zjarret. Një tjetër mund të pajiset me një kovë uji. I treti mbetet në tokë.

Bosnja nuk ka Shërbim të Mbrojtjes Civile në nivel shtetëror, por të dy entitetet kanë një marrëveshje për ndihmë të ndërsjellë në shuarjen e zjarreve, kur është e nevojshme.

Ndërkohë, mes shqetësimeve për zjarret, ekzistojnë vetëm plane.

Qeveria e entitetit të Federatës njoftoi vitin e kaluar se planifikon të formojë një skuadron të specializuar zjarrfikës dhe të blejë dy avionë Air Tractors dhe dy helikopterë zjarrfikës. Plani për këtë është bërë, por ata nuk janë blerë ende.

Pra, është joreale të pritet që prokurimi i këtyre avionëve të vijë në kohë për të ndihmuar këtë vit.

Derisa të formohet kjo skuadrilje, Federata duket të ketë në dispozicion këtë verë tre Air Tractors nga Spanja. Këta do të merren me qira së bashku me ekuipazhin.

Por një ndërlikim tjetër është se parakushti për marrjen me qira të këtyre avionëve është që fillimisht ajo duhet të nënshkruajë një marrëveshje me prodhuesin spanjoll për të blerë të paktën tre nga këta avionë në të ardhmen.

Republika Srpska pritej gjithashtu të blinte një helikopter tjetër. Ajo planifikoi ta bënte këtë në vitin 2020, por më pas i ridrejtoi ato para për të luftuar COVID-19.

Ashtu si Maqedonia e Veriut, Mali i Zi gjithashtu ka tre avionë Air Tractor. Por të tri janë në tokë tani për shkak të problemeve të mirëmbajtjes, tha Ministria e Brendshme.

Kjo do të thotë se vendi aktualisht po mbështetet në katër helikopterë shumëfunksionalë Augusta bell 412, të cilët kanë një kapacitet transportues uji shumë të kufizuar në krahasim me avionët e specializuar dhe helikopterët akoma më të mëdhenj. Dhe ata gjithashtu, me sa duket, nuk janë në gjendje të plotë pune.

Kreu i drejtorisë së vendit për mbrojtje dhe shpëtim, Miodrag Besoviç, tha se avionët po riparohen, duke shtuar se një avion dhe një helikopter mund të vihen në funksion në dy javët e ardhshme.

“Ky vit mund të jetë shumë i ashpër për sa i përket zjarreve, sepse zona të caktuara të Malit të Zi janë të prekura nga thatësira e madhe. Një numër i madh komunash nuk janë gjithashtu në gjendje të financojnë ose furnizojnë njësitë e tyre zjarrfikëse me pajisjet e nevojshme teknike dhe fuqinë punëtore”, tha Besoviç për BIRN.

Për shkak të çështjeve teknike, Ministria e Brendshme e Malit të Zi nuk angazhoi avionë për të shuar një zjarr rreth qytetit të Kolasinit në mars, pasi autoritetet nuk kishin paguar sigurimin e tyre për shkak të mungesës së parave të thata në buxhet.

Mungesa e mbështetjes ajrore bëri që më shumë se 20 kilometra katrorë pyll mbroheshin vetëm nga zjarrfikësit dhe vendasit në terren.

Bullgaria është siguruar që të blejë helikopterë të rinj perëndimor për politikanët e saj, por kur bëhet fjalë për rritjen e kapaciteteve zjarrfikëse ajrore, gjërat nuk janë aq mirë.

Nga disa helikopterë transporti AS 532 AL Cougar që Bullgaria bleu disa vjet më parë për forcat ajrore, vetëm tre thuhet se mund të pajisen me pajisje fikëse zjarri. Vetëm një është gati të ndihmojë këtë verë.

Gjatë flakëve të verës së kaluar, kur Bullgaria po luftonte me zjarret pranë qytetit të Blagoevgradit, kryeministri i përkohshëm i atëhershëm Stefan Yanev tha se tre helikopterët ishin maksimumi që shteti mund të siguronte.

I përfshirë nga turbulencat politike vitin e kaluar, me zgjedhje të përsëritura dhe pamundësi për të formuar një qeveri të qëndrueshme, një situatë që po përsëritet tani, vendi nuk po bëhen plane për të rritur kapacitetet e zjarrfikëse.

Shqipëria dhe Kosova mbështeten tek ndihma nga jashtë

Çuditërisht, dy vendet më malore të rajonit nuk asnjë kapacitet zjarrfikës ajror këtë verë.

Në teori, Shqipëria ka shtatë helikopterë. Por katër janë jashtë shërbimi, ndërsa tre që mund të fluturojnë nuk kanë aftësi zjarrfikëse.

Një investigim i mëparshëm nga BIRN zbuloi se flota e helikopterëve të vendit me vlerë 75 milionë euro ishte e bllokuar prej vitesh; disa nga pilotët më të trajnuar ishin shkarkuar ose kishin lënë forcat e armatosura pas përplasjeve me stafin politik të Ministrisë së Mbrojtjes për kontratat e mirëmbajtjes.

Ministri shqiptar i mbrojtjes, Niko Peleshi, pranoi në fillim të këtij muaji se flota e helikopterëve Cougar mbetej e bllokuar dhe se kontratat për mirëmbajtjen e tyre të rregullt ishin “një dhimbje koke e vërtetë”.

Kur Peleshi u ftua nga deputetët e opozitës për t’iu përgjigjur pyetjeve në parlament për gatishmërinë e vendit për të luftuar zjarret, ai bëri një koment befasues.

Sipas tij, ndërhyrja ajrore kundër zjarreve në vendin e tij malor nuk është vendimtare. “Ne duhet të luftojmë mentalitetin se zjarret mund të shuhen vetëm nga forcat e armatosura duke përdorur një helikopter”, tha ai.

Në Kosovë, matematika është edhe më e thjeshtë. Nuk ka helikopterë dhe avionë të aftë për të shuar zjarre. As Ministria e Brendshme e Kosovës dhe as Ministria e Mbrojtjes nuk iu përgjigjën pyetjeve të BIRN nëse kanë ndonjë plan për të blerë avionë të tillë.

Në mungesë të kapaciteteve lokale, Kosova mund të mbështetet vetëm në disponueshmërinë e aseteve të paqeruajtësve të KFOR-it. Dhe misioni i NATO-s në Kosovë ka thënë se KFOFR mund të ndihmojë vetëm nëse kjo nuk pengon misionin e saj kryesor.

“Nëse kërkohet nga institucionet në Kosovë, KFOR do të mbështesë brigadën lokale të zjarrfikësve në kontrollimin e zjarreve që zhvillohen në zona veçanërisht të paarritshme jashtë mundësive të njësive të Kosovës, rast pas rasti dhe brenda mjeteve dhe kapaciteteve”, tha KFOR për BIRN.

Por KFOR tha se një ndihmë e tillë do të vendoset “në bazë të situatës operacionale në momentin e kërkesës, në mënyrë që të mos ndikojë në prioritetet e misionit të NATO KFOR”./Reporter.al