Dita Ndërkombëtare e të Zhdukurve: Kërkimi i të pagjeturve në Kosovë

Nesrete Kumnova nuk do të dorëzohet së kërkuari për djalin e saj të vetëm, Albionin.

Në vitin 1999, Albioni, atë kohë 21 vjeç, u rrëmbye nga forcat serbe së bashku me një grup burrash shqiptarë.

Trupat e të tjerëve u gjetën në një varr masiv në perëndim të Serbisë pas luftës dhe u kthyen në familjet e tyre në Kosovë, por eshtrat e Albionit nuk ishin aty, raporton Al Jazeera.

“Është e njëjta ndjenjë që nga dita e parë kur ata e rrëmbyen, por dhimbja thjesht rritet me vitet që kalojnë,” tha Kumnova, tani 67 vjeçare dhe një aktiviste.

“Në shekullin XXI, të mos gjenden njerëzit që ishin rrëmbyer, njerëz që kanë emra dhe mbiemra dhe të mos gjendet kufomat e tyre – kjo është një gjë e tmerrshme, një jetë e tmerrshme për familjet”, shtoi ajo.

Megjithëse lufta mbaroi në Kosovë 20 vjet më parë, mijëra familje ende kërkojnë përgjigje nga zyrtarët serbë dhe kosovarë për vendndodhjen e të dashurve të tyre.

Sipas këtij mediumi, Serbia kurrë nuk ka kërkuar falje për krimet e luftës të kryera nën sundimin e Slobodan Milosheviq, i cili çoi në ndërhyrjen e NATO-s në mars 1999.

Kumnova tani e udhëheq Thirrjet e Nënave, një grup që ajo themeloi në 2002 në Gjakovë, një qytet në perëndim të Kosovës që u shkatërrua gjatë luftës.

Dhjetë vjet më parë në Prishtinë, anëtarët e saj protestuan për 16 ditë jashtë morgut të vetëm të vendit për personat e zhdukur, në Ditën Ndërkombëtare të të Zhdukurve, për të shpejtuar procesin e identifikimit të mbetjeve mortore të luftës.

Në atë kohë, në vitin 2009, morgu strehoi mbetjet e 405 viktimave. Tani ekzistojnë 300 grupe mbetjesh të panjohura mortore atje, që besohet se u përkasin kosovarëve nga lufta e vitit 1998-1999.

Gjatë konfliktit, forcat serbe kanë kryer varrosje dhe zhvarrosje masive për të provuar dhe mbuluar çdo provë të krimeve të luftës.

Al Jazeera raporton se në kohën kur lufta mbaroi, më shumë se 13,000 njerëz ishin të vdekur dhe më shumë se 6,000 të humbur.

Sot, më shumë se 1.600 shqiptarë etnikë, serbë, romë, ashkali dhe egjiptianë janë ende të zhdukur.

Gjatë 20 viteve të fundit, u rihapën varret e disa prej atyre që u varrosën masivisht, me eshtrat dhe fragmentet e tyre të identifikuara nga shkencëtarët me Institutin e Mjekësisë Ligjore në Misionin e Bashkimit Evropian për Sundimin e Ligjit në Kosovë (EULEX) dhe Institutin e Kosovës për Mjekësi Ligjore.

Në disa raste, rihapja e varreve ka shkaktuar dhimbje dhe ndarje brenda familjeve, tha Kumnova.

“Në [një varrezë] të Gjakovës, kishte 14 varre që u rihapën [në vitin 2014]. Midis tyre ishte djali i motrës sime, Artan. Kur ata hapën varrin, ishin tre pjesë gabimisht të vendosura në varrin e tij,” tha ajo.

Një trup i rritur i njeriut ka 206 kocka; procesi i identifikimit është shumë kompleks.

Arsim Gerxhaliu, drejtues i Institutit të Mjekësisë Ligjore të Kosovës, ka punuar që nga fundi i luftës për të gjetur të zhdukurit dhe për të zgjidhur mbetjet të paidentifikuara mortore.

Në 2002, ai dhe ekspertët e tjerë të forenzikës filluan të mbledhin gjak nga njerëzit që i përkisnin 2.900 familjeve që kishin humbur një të afërm.

“Ajo që është shumë problematike është që këto 300 mbetje mortore nuk përputhen me 2,900 familjet që dhanë gjak për identifikim”, tha Gerxhaliu.

Të afërmit e rreth 6,000 njerëzve të vrarë dhe të varrosur gjatë dhe pas luftës identifikuan viktimat pa dhënë gjak për testimin e ADN-së.

Në këto varrosje “tradicionale”, anëtarët e familjes ishin në gjendje të identifikonin trupat përmes njohjes së fytyrës, ose copa veshjesh ose stoli ende në trup.

Sipas Gerxhaliut, mënyra e vetme për të identifikuar fragmentet e mbetura në morg është marrja e mostrave të gjakut nga të afërmit e 13,000 personave që u vranë gjatë luftës.

“Për ta bërë këtë, ju duhet të ktheheni në çdo fshat, në çdo familje,” tha ai. “Ishte një projekt i madh por kjo duhet të zgjidhet.”

Të gjitha familjet kanë të drejtë të dinë se çfarë ndodhi me të dashurit e tyre, tha ai, edhe nëse kjo nënkupton rihapjen e arkivoleve.

Por shumë kosovarë, siç është fermeri 55-vjeçar Ajet Emrullahu, nuk janë të gatshëm të japin gjak dhe të rihapin varret.

Emrullahu varrosi babanë e tij, Sejdi, i cili ishte 54 vjeç kur u vra nga ushtarët serb në një shtëpi që iu vu zjarri, me shqiptarët e tjerë në fshatin Krusha e Vogel (Krusha e Vogël).

Një nga masakrat më të mëdha të luftës u zhvillua në Krushën e Vogël – 113 njerëz u vranë pasi forcat serbe rrethuan fshatin gjatë operacionit të NATO-s për të hequr ushtrinë e Millosheviqit.

“Ne gjetëm vetëm kockat dhe disa pjesë të rrobave që mbetën të paqarta. Unë mund të [identifikoja babanë tim] vetëm bazuar në rroba, jo në kocka,” tha Emrullahu nga kopshti i tij, duke qëndruar disa metra larg nga vendi ku u vra babai i tij.

“Ne i gjetëm menjëherë pasi mbaroi lufta, në qershor. Unë mund t’i njoha rrobat e babait tim. E dija se çfarë kishte veshur – kjo është arsyeja pse vendosa ta varrosja në atë mënyrë. “Eshtrat nga lufta do të gjenden në gjeneratat e ardhshme dhe ne thjesht do të torturohemi nga ky lajm. Prandaj, është më mirë të mos pranojmë të hapim varret”.

Ndërsa në Krushën e Madhe, ku u vranë 241 persona një ditë para tragjedisë së Krushës së Vogël, mësuesi i anglishtes Eqrem Hoti, 57 vjeçar, reflekton për humbjet që pësoi.

Edhe pse ai ishte në gjendje të varroste vëllain e tij, një mjek dhe gjinekolog, i cili u vra nga një snajper serb në kodrat sipër fshatit së bashku me djalin e tij, ai ndjen një lehtësim duke ditur që trupat e tyre janë në varre.

Hoti nuk ishte në dijeni të mbetjeve mortore që ishin ende në morg – ai e dinte që kishte rreth 10 vjet më shumë ose më shumë, rreth kohës kur Kumnova po protestonte.

“Ne kemi filluar të harrojmë. Mendova se ato u zgjidhën, mbetjet në Prishtinë”.

Janë 64 persona të zhdukur nga fshati Hoti; një poster i madh prej tyre ende varet në një mur ngjitur me varrezat e Krushës.

“Ende ne kemi atë dhimbje në trupin tonë. Derisa të gjejmë personin e fundit nga fshati [dhe pjesën tjetër të Kosovës], ne do ta ndiejmë atë dhimbje,” tha Hoti.

Duke ecur përpara në shoqërinë e pas luftës në Kosovë, familjet e të zhdukurve thonë se nuk do të heqin dorë nga shpresa se mbetjet e të dashurve të tyre një ditë do të identifikohen dhe do t’u kthehen atyre.

“Ende kam shpresë se në atë morg ka eshtra të njerëzve që janë ende të zhdukur. Ne kemi shpresë që personat e zhdukur janë në morg por edhe në varret masive në Serbi”, tha Kumnova nga zyra Thirrjet e  Nënave, e rrethuar me foto të fytyrave të të zhdukurve të Kosovës.

Në Ditën Ndërkombëtare të Personave të Zhdukur, të premten në Prishtinë është organizuar një ecje sensibilizuese, që kishte si qëllim dhe mesazh, adresimin e zbardhjes së fatit të personave të pagjetur të luftës së fundit në Kosovë.

Përfaqësuesit e shoqatave të personave të pagjetur, kërkuan më shumë angazhim të institucioneve për zbardhjen e fatit të këtyre personave, numri i të cilëve llogaritet të jetë mbi 1600, për të cilët nuk dihet asgjë që nga koha e konfliktit të vitit 1999.

Ecje sensibilizuese në Prishtinë për zbardhjen e fatit të personave të pagjetur

.