Shfaqja ‘Gratë e Trojës’, thirrjet shqip e serbisht që shkundën skenën e “Dodonës” në kërkim të paqes

Historia më tragjike e pushtimit dhe shkatërrimit të Trojës antike pasqyrohet me robërimin e grave trojane nga grekët; mbretëreshës Hekuba, Kasandrës, Poliksenës e Andromakës.

Të përjetësuar me tragjedinë “Gratë e Trojës”, të shkruar nga Euripidi, pas fundit të Trojës ato ndahen nga mbretërit e princërit grekë si plaçkë lufte-robëresha.

Kjo histori e dhimbshme i ka shërbyer Qendrës për Arte dhe Komunitete, “Artpolis” dhe një grupi artistësh nga Beogradi (Serbi) për të krijuar shfaqjen “Gratë e Trojës”, duke treguar se dhimbja dhe realiteti trojan vazhdon të jetojë edhe në kohën tonë.

Me dramaturgji dhe regji të Zana Hoxhës dhe Maja Mitiq (Maja Mitić), dhe me tekst bashkëkohor nga Shpëtim Selmani, “Gratë e Trojës” është shfaqur të martën më 05.11.2024, në Teatrin “Dodona” në Prishtinë.

E inskenuar nga aktorë shqiptarë e serbë, “Gratë e Trojës” shpalosi vuajtjet e grave pas luftës, duke nxjerrë në pah dhunën edhe brutalitetin ndaj tyre.

E veçanta e shfaqjes është se aktorët shqiptarë flasin shqipe, ndërsa ata serbë serbisht, gjatë gjithë shfaqjes, të titruar në gjuhën angleze.

Shfaqja sjell përmes qasjes feministe ndjeshmërinë dhe qëndresën e grave përballë terrorit të luftë, nga Greqia antike e deri në ditët e sotme, ku luftërat po bëjnë kërdi. Gratë trojane udhëtojnë në kohë duke ri-sjellë tragjedinë e grave të që kanë përjetuar luftën e fundit në Kosovë, luftën në Gaza, Ukrainë, e gjetiu.

Shfaqja bën thirrje për paq dhe fundin e konflikteve në botë, një thirrje që mori duartrokitjet e publikut.

“Troja, metafora për krimet e sotme”

Aktorja serbe, Maja Mitiq, tha për KALLXO.com se “Gratë e Trojës” flet rreth luftës, që në këtë moment po ndodhë në Gaza ose në Somali, apo luftës gjatë vitet e të ‘90-ta në Ballkan, në ish-Jugosllavi. Ajo thotë se arti duhet të fitojë përballë luftës.

“Ndjehem sikur gjithmonë arti duhet të fitojë, jo lufta dhe jo vrasja, përdhunimi, kush e di sa artistë në këto kohë nga Gaza apo Ukraina që janë emigrantë. Ne mendojmë për këta njerëz, janë nga lufta, janë emigrantë dhe kjo është arsyeja pse e pyes skenaristin, pse nuk i keni përfshirë edhe disa zota nga mitologjia greke që mund t’i mbronin pak, ndoshta do të mund t’i ndalnim këto luftëra që po ndodhin”- thotë Mitiq, e cila është edhe bashkëregjisore e shfaqjes, “Gratë e Trojës”.

Mitiq thotë se “Gratë e Trojës” do të shfaqet 22 dhe 23 nëntor (2024) në Qendrën për dekontaminim Kulturor në Beograd. Sipas saj, është e vështirë të sjellësh narrativat e luftës përmes artit. Por, siç thotë, janë tema të rëndësishme për ndryshimin e shoqërisë. “Unë zakonisht po zgjedh tema që janë të rëndësishme për ndryshimin e shoqërisë, sepse besoj se mund të bëj ndryshim”- tha Mitiq.

Aktori Shpëtim Selmani, që ka dramatizuar tekstin modern të shfaqjes, tha për KALLXo.com, se qëllimi i shfaqjes është që tw tregohet se Troja ekziston edhe në ditët e sotme.

“Ideja e shfaqjes është të tregojmë se vuajtja e grave ekziston ende, që sot ende ekziston Troja, në vendet të ndryshme ku ka luftëra, histori që janë të ngjashme me tragjeditë e lashta greke, jemi mbështet te vepra e Euripidit, ‘Gratë e Trojës’, e kemi bërë një gërshëtim me konflikte aktuale dhe i kemi lidhur situata”- tha ai.

Sfida e dygjuhësisë

Regjisorja Zana Hoxha, tha për KALLXO.com se shfaqja “Gratë e Trojës” është rezultat i një procesi të gjatë punë. “Nuk ka qenë lehtë, gati një vit gjysmë, është një prej proceseve më të vështira që i kam bërë në jetë”- tha ajo. Hoxha tha se shfaqja edhe pse bazohet në një prej tragjedive greke, flet për realitetin e sotëm. “S’kam dashur me i ik asaj çfarë po ndodhë, nuk kam mund me realizua ‘Grat e Trojës” pa e aktualizuar, pa dhënë një pjesë të Kosovës, Gazës, e asaj çfarë po ndodhë sot në botë”- tha Hoxha

Por, sfidë për të ka qenë realizmi i një shfaqje ku aktorët shqiptarë flasin shqip, ndërsa ata serbë serbisht, gjatë gjithë shfaqjes. Por, spas saj, ky është një hap historik. “Natyrisht, ka qenë sfiduese me punua në dy gjuhë se asnjë aktorë nuk e ka ditë gjuhën e serbe, ose aktorët serbë gjuhën shqipe. Vetëm unë i kam ditë të dyja gjuhët dhe ndonjëherë i jepja indikacionet në të tri gjuhët, shqipe, anglisht, serbisht”- ka thënë ajo.

Shfaqja “Gratë e Trojës”, sipas regjisores Hoxha do të shfaqet në Beograd në Serbi, më 22 dhe 23 nëntor (2024). Ndërsa tashmë regjisorja Hoxha ka marrë ftesë për pjesëmarrje në Itali për vitin e ardhshëm (2025).