Vdekja e Deharit Ekspozon Kushtet e Këqija të Burgjeve
Dhurata Hoxha, ministrja kosovare e Drejtësisë, është përballur me kërkesa të shumta për të dhënë dorëheqjen pas vdekjes në burg të aktivistit të “Vetëvendosjes” Astrit Dehari në fillim të nëntorit.
Vdekja e tij ishte i dyti skandal që përfshin sistemin e burgjeve në Kosovë dhe ka hapur debate të reja për problemet e sistemit të izolimit.
Ekspertët thonë se burgjet në Kosovë kanë pasur prej kohësh kushte të këqija shëndetësore dhe të sigurisë, si dhe trajtim jo të barabartë të të burgosurve, që lejon disa të krijojnë hapësira private në burg, ndërsa të tjerë durojnë keqtrajtim dhe abuzim.
Praktikat për të Drejtat e Njeriut nga Departamenti Amerikan i Shtetit për 2015 shkruan se Kosova ka “kushte burgu dhe paraburgimi që përgjithësisht përputhen me standardet ndërkombëtare, por ka gjithashtu probleme me mangësinë e godinave, dhunën mes të burgosurve, korrupsionin dhe kujdesin shëndetësor”.
I njëjti raport vuri në dukje se të burgosurit ankoheshin për abuzim verbal ose fizik nga personeli, por shtoi se “për shkak të korrupsionit dhe ndërhyrjeve politike, autoritetet nuk kanë ushtruar gjithnjë kontroll mbi objektet ose burgosurit e tyre”.
Vdekja nënvijëzon mangësitë në burgje
Dehari ishte në paraburgim që prej gushtit kur u arrestua si i dyshuar për terrorizëm, pas akuzës se hodhi një mjet eksploziv ndaj parlamentit. Ai vdiq në burg në Prizren të shtunën më 5 nëntor.
Zyrtarë të Departamentit Mjekoligjor thanë se ai kreu vetëvrasje, por 7 ditë pas vdekjes së tij, inspektorë nga Ministria e Drejtësisë pezulluan nga puna drejtuesin e burgut, dy mbikëqyrës dhe një oficer burgu.
Drejtori i Shërbimit Korrektues të Kosovës Sokol Zogaj pranoi se burgu në Prizren nuk ka doktor në fundjava.
Dehari mori ndihmën e parë nga një infermiere dhe u trajtua nga doktorët pasi ishte çuar në Spitalin Rajonal të Prizrenit. Atëherë, megjithatë, ata të gjithë lajmëruan se ai kishte vdekur.
Behxhet Shala, drejtor i Këshillit për Mbrojtjen e të Drejtave dhe Lirive të Njeriut në Kosovë tha për BIRN-in se shteti është përgjegjës për vdekjen e Deharit, sepse shërbimi i burgut nuk u ofron të burgosurve asnjëlloj kujdesi psikologjik apo fizik.
“Ka shumë raste ku të paraburgosurit vuajnë për shkak të dështimit për të ofruar shërbimet të duhura shëndetësore,” tha Shala, duke shtuar se burgjet në Kosovë kanë godina të kufizuara mjekësore dhe duhet t’i transferojnë të gjitha rastet e sëmundjeve në qendrat shëndetësore rajonale.
Shala tha se duke ditur situatën e vështirë të institucioneve publike të Kosovës në përgjithësi, niveli i ulët i shërbimeve brenda burgjeve nuk është befasues, por mungesa e profesionistëve në detyrë në burgje mbetet një shqetësim i madh.
“Shërbimi Korrektues duhet të punësojë doktorë të profileve të ndryshme dhe këta doktorë duhet të stimulohen pasi kjo punë është e rrezikshme dhe e vështirë. Shpesh nuk ka psikologë, ose ata janë me orar të shkurtuar,” vëzhgoi Shala.
Ai nxiti Ministrinë e Shëndetësisë dhe Ministrinë e Drejtësisë të marrin masa konkrete për zgjidhjen e çështjes.
Vdekja e Deharit nuk është e vetmja. 13 të burgosur raportohet se kanë kryer vetëvrasje në Kosovë që nga viti 1999. Të dhënat zyrtare listojnë 201 raste të tjera të tentativave për vetëvrasje. Gjatë të njëjtës periudhë, 28 të burgosur gjithashtu vdiqën nga shkaqe natyrore, duke e sjellë totalin e vdekjeve në burgje që nga viti 1991 në 51.
Një shërbim i korruptuar dhe politizuar
Burgjet në Kosovë kanë përballur një seri skandalesh në lidhje me mënyrat se si i mbajnë të burgosurit nën kontroll apo jo.
Rasti më i njohur është arratisja e Sami Lushtakut që është kryetar i Skenderajt, pavarësisht faktit se u dënua me 12 vjet në burg më 27 maj 2015 për krime lufte si ish komandant i Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës për Zonën e Drenicës. Dënimi i tij shkoi në shtatë vite burg në nëntor 2016.
Lushtaku në fillim u arratis më 20 maj 2014 nga spitali në Prishtinë ku po trajtohej nën mbikëqyrje ndërsa ishte arrestuar për gjykimin.
Pas dy përpjekjeve të tjera për t’u arratisur, ai u dërgua në një burg të sigurisë së lartë në shtator 2015, ku qëndron ende.
Misioni i sundimit të ligjit në Kosovë, EULEX, ka akuzuar 24 persona, përfshirë zyrtarë të lartë të Ministrisë së Drejtësisë për ofrim të ndihmës që Lushtaku të arratiset.
Zyrtarët e burgut gjithashtu i dhanë Lushtakut disa privilegje që e ndihmuan atë të arratisej, sipas aktakuzës së ngritur nga prokurorët e EULEX-it të cilën BIRN-i e ka parë.
Ndërsa Lushtaku ishte në spital në Prishtinë, për shembull, ai kishte çelësin e dhomës së tij, me korridor, frigorifer dhe TV. Dhoma nuk kishte hekura në dritare,” thotë aktakuza.
Nezir Kryeziu, që u dënua në tetor 2014 me nëntë vjet dhe 10 muaj burg për vrasjen e një personi dhe plagosjen e një tjetri, u lejua të ndërtonte një dhomë private në Burgun e Prizrenit.
Ai e ndërtoi dhomën e tij veçmas qelive të të burgosurve të tjerë në oborrin e Qendrës së Paraburgimit.
Ai e mori këtë privilegj falë bashkëpunimit me zyrtarët e Shërbimit Korrektues të Kosovës. Pasi skandali u raportua, shtatë zyrtarë burgu u pezulluan.
Parregullsi të tilla janë pjesërisht rezultat i politizimit të shërbimit të burgjeve, thotë Mentor Vrajolli, kërkues nga Qendra Kosovare për Studime të Sigurisë.
Ai tha për BIRN-in se kjo lidhej me një tjetër problem madhor-korrupsionin. “Nëse pretendimet e politizimit të sistemit dalin të vërteta, atëherë korrupsioni duhet të jetë i gjithëpranishëm,” tha Vrajolli.
Ekspertët thonë se i gjithë sistemi i burgjeve duhet reformuar. Sipas Vrajollit, “ritrajnimi i stafit është i nevojshëm, përfshirë instalimin e mekanizmave efikas të monitorimit, veçanërisht në mënyrën si stafi merret me të burgosurit dhe me integritetin e tyre personal, në lidhje me ryshfetet”.
Keqtrajtimi i të burgosurve është një tjetër shqetësim për OJQ-të që monitorojnë burgjet në Kosovë.
Ndërsa incidentet brenda burgjeve janë të shpeshta, ato as regjistrohen dhe as zgjidhen, thotë Alban Muriqi nga Qendra e Kosovës për Rehabilitimin e Viktimave të Torturës.
“Kemi ngritur dy padi kriminale për rastet e abuzimit nga rojet e burgut, por prokuroria i ka shpërfillur ato,” tha Muriqi për programin televiziv të BIRN-it “Jeta në Kosovë” në nëntor.
