Ilustrim - Arkiv - Tymtarët e TC Kosova A

Qymyri nuk ka të ardhme të ndritshme në Europën Juglindore

Qeveritë mund të kërkojnë mënyra të tjera, por rritja e çmimeve të karbonit dhe rregullat më të rrepta të BE-së po ballafaqohen me vdekjen për termocentralet e linjitit në rajon.

Pa marrë parasysh se sa minatorë qymyri dalin në rrugë apo sa deklarata nxjerrin qeveritë në mbështetje të qymyrit, më e ndyra e karburanteve fosile po ndizet në humnerë.

Rritja e shpejtë e çmimeve të karbonit dhe rregullat më të rrepta të BE-së për ndotësit e ajrit do të bëjnë tashmë termocentralet e vjetruara të linjitit në rajon të falimentuara dhe politikisht të papranueshme gjatë dekadës së ardhshme.

Më e rëndësishmja, alternativat e energjisë së gjelbër tashmë janë ekonomikisht të mundshme dhe mund të bëhen një forcë jo vetëm për kalimin e energjisë, por për transformimin e të gjitha rajoneve ekonomike që tani varen nga qymyri.

Në mjedisin e tanishëm legjislativ dhe tregtar, prodhimi i energjisë elektrike me bazë fosile mund të jetë ende opsioni më i lirë, veçanërisht në Ballkanin Perëndimor.

Shumica e termocentraleve në Europën Juglindore janë të vjetra [disa nga “më të rinjtë” janë ndërtuar në vitin 1988, përpara se Jugosllavia të shkatërrohej], kështu që investimi fillestar në centrale është gjetur prej kohësh, duke u mundësuar atyre të veprojnë me çmime që rimbursojnë shpenzimet e tyre margjinale.

Megjithatë, politikë-bërësit duhet të jenë të vetëdijshëm se rritja e parashikuar në çmimet e karbonit do të kërkojë subvencione gjithnjë e më të mëdha shtetërore për termocentralet, të cilat nuk janë të qëndrueshme në afat të gjatë. Pa këto subvencione, gjenerimi i bazuar në fosile nuk do të ketë asnjë kuptim ekonomik.

Shumica e termocentraleve të linjitit në rajon gjithashtu do të duhet të përballen me standardet e reja mjedisore të BE-së për teknikat më të mira në dispozicion, BAT, e cila do të kërkojë investime të mëdha në modernizimin që do të duhej të vijë ose nga buxheti ose nga investimet private.

Si rezultat, afërsisht gjysma e prodhimit ekzistues të qymyrit dhe linjitit të rajonit do të duhet të zëvendësohet ose të zhduket deri në vitin 2030. Të gjitha ato që u përmendën më lart do të rrisnin çmimet e energjisë elektrike të familjes ose, ndryshe, koston e buxhetit për mbajtjen e tyre artificialisht të ulëta.

Por reagimi i qeverive ka qenë ose për të mos bërë asgjë apo për të dyfishuar qymyrin.

Diskutimi se si të merret me trashëgiminë e qymyrit është një nga dilemat kryesore të politikës energjetike në vendet anëtare të BE-së, si Bullgaria dhe Rumania, të cilat po zhvillojnë plane të integruara kombëtare për energji dhe klimë, NECP, të kërkuara nga Rregullorja Qeverisëse e Unionit të Energjisë, për të reduktuar emetimet e CO2 deri në vitin 2030.

Vende të tjera të Ballkanit Perëndimor, si palë kontraktuese në Komunitetin e Energjisë, po mendojnë plane të ngjashme, ndonëse ndikimi i BE-së në debatin atje është më i dobët.

Në letër, ekziston vullneti politik për të frenuar qymyrin. Në praktikë, megjithatë, qeveritë po kapen me status quo-në. Në Bosnje dhe Hercegovinë, Kosovë dhe Serbi, qeveritë po kërkojnë investitorë për objekte të reja të linjitit dhe qymyrit.

Në 2016, Korporata Elektrike Dongfang e Kinës përfundoi centralin e parë të prodhuar privatisht me qymyr në Ballkanin Perëndimor, fabrikën Stanari 300-MW në Bosnje dhe Hercegovinë.

Një vit më vonë, Kosova nënshkroi një marrëveshje miliardëshe me ContourGlobal me seli në SHBA për të ndërtuar një termocentral të ri 500 MW, i nisur fillimisht nga Banka Botërore.

Gjithsej 12 projekte të centraleve të thëngjillit janë nisur ose janë në fazën e planifikimit në rajonin e Ballkanit Perëndimor.

Politikëbërësit bullgarë dhe rumunë të politikës së energjisë gjithashtu kanë hezituar të heqin dorë nga qymyri, për arsye të dukshme politike. Më shumë se 60,000 punëtorë janë të angazhuar drejtpërdrejt ose tërthorazi në minierat e thëngjillit, prodhimin e energjisë me qymyr ose shërbimet ndihmëse në të dy vendet. Faza e heqjes së qymyrit mund të nënkuptojë një katastrofë ekonomike për rajonet e prekura dhe mundësisht të shkaktojë protesta të dhunshme në rrugë.

Megjithatë, kostoja e të mosbërit asgjë është edhe më e keqe. Impianti bërthamor i linjitit Maritsa Istok 2, termocentrali më i madh në Europën Juglindore, mund të gjenerojë humbje prej më shumë se 150 milionë euro për vitin 2018 me rritjen më të madhe se trefish të çmimit të emetimeve të CO2.

Dikur një nga prodhuesit më të lirë të energjisë në rajon, Maritsa Istok 2 tani e ka të vështirë të shesë energjinë elektrike në tregun e lirë. Ndërsa BE planifikon të vazhdojë të reduktojë kuotat e CO2 të alokuara për shtetet anëtare, çmimi i karbonit pritet të vazhdojë të rritet në periudhën afatmesme.

Udhërrëfyesi për Energjinë Elektrike në Evropën Juglindore 2017, SEERMAP, një studim modelimi i tre skenarëve për de-karbonizimin e sistemit të energjisë elektrike deri në vitin 2050, i kryer në nëntë vende të Europës Juglindore, tregoi se deri në vitin 2040 kapaciteti total i qymyrit i instaluar në rajon do të bie në rreth 2.3 GW poshtë nga më shumë se 24 GW sot, në kurriz të rritjes së çmimeve të karbonit.

Supozimi i bazuar në skenarin e referencës së Komisionit Europian për 2016 është se do të arrijë në 88 euro për ton deri në 2015.

Rritja përkatëse në çmimet mesatare të energjisë me shumicë në rajon, ndërkohë, do t’i bëjë burimet e ripërtërishme të energjisë më konkurruese.

Në “skenarin e de-karbonizimit”, duke marrë angazhim aktiv në reduktimin e emetimit të CO2, çmimi i energjisë do të arrijë në 86.9 euro për MWh deri në vitin 2040.

Kjo do të thotë se megjithëse termocentralet e bazuara në burime të renovueshme të energjisë (BRE) do të kishin nevojë për mbështetje në fillim, shumica e investimeve të renovueshme në afat të mesëm do të realizoheshin nga investimet private.

Mbështetja e burimeve të renovueshme të energjisë në lidhje me koston e energjisë elektrike [çmimi i shitjes me shumicë plus BRE] është vetëm 2.6 për qind në nivelin më të lartë në skenarin e de-karbonizimit, duke treguar se nëse vendosja e energjisë së ripërtëritshme është mirë e planifikuar dhe nëse ekzistojnë politika të ardhshme, ndikimi i subvencioneve të renovueshme në ekonomitë familjare dhe bizneset mund të mbahen shumë të ulëta.

Alternativa për shtyrjen e de-karbonizimit të sistemit energjetik është e mundur, por do të përfundonte si më e shtrenjtë.

Ndërsa qymyri i djegur bëhet më i shtrenjtë, shkalla e përdorimit të termocentraleve do të bjerë nën 15 përqind, duke çuar në kapacitete të mëdha të bllokuara. Këto ka gjasa të kërkojnë ndërhyrje publike, ku shpenzimet përballohen nga shoqëria, me konsumatorët e energjisë elektrike që paguajnë mesatarisht më shumë se 2 euro për MWh për të mbajtur impiantet e thëngjillit në rezervë.

Kostot e bllokuara janë shumë më të larta në Bosnjë, Greqi dhe Kosovë. Megjithatë, shumica e këtyre shpenzimeve mund të shmangen, duke ndërmarrë hapa të hershëm për të çarmatosur sektorin e energjisë elektrike dhe duke shmangur investimet në impiante të tjera të lëndëve djegëse fosile.

Rezultati do të thotë jo vetëm një rënie në nivelet e varfërisë energjetike, një nga çështjet më të mëdha politike në rajon. Do të nënkuptonte edhe më pak ndotje të ajrit, e cila ka qenë duke e mbytur rajonin për dekada të tëra. Më shumë se 43,000 vdekje të parakohshme në rajon çdo vit i atribuohen cilësisë së keqe të ajrit, sipas Agjencisë Europiane të Mjedisit.

Çfarë mund të bëhet?

Forcat e tregut, jo rregulloret e jashtme, prandaj mund të përzënë shumicën e prodhimit të energjisë elektrike me qymyr në rajon.

Për të zbutur dhimbjen socio-ekonomike shoqëruese, qeveritë duhet të ndërmarrin hapa të guximshëm për të transformuar gradualisht ekonomitë e zonave të varura nga qymyri.

Është e rëndësishme që qeveritë më në fund të jenë të ndershme me punëtorët e prekur në lidhje me perspektivat e gjithë industrisë dhe të ndalojnë mashtrimin që minierat e qymyrit mund të ruhen pafundësisht. Platformat e Rajoneve të e Qymyrit në Transicion të BE-së janë një mënyrë e mirë për të mundësuar që të zhvillohen diskutimet kombëtare për shkarkimin e qymyrit. Iniciativa mund të zgjerohet për të mbuluar edhe Ballkanin Perëndimor.

Përdorimi i synuar i instrumenteve të financimit, duke përfshirë Fondin e ri modernizues, fondet e Kohezionit të BE dhe IPA, mund t’i lehtësonte projektet për gjenerimin e energjisë së renovueshme në vendet e impianteve të thëngjillit mbyllës ose për edukimin dhe riaftësimin e punëtorëve të qymyrit.

Është gjithashtu koha për të goditur mitin se burimet e ripërtëritshme janë burimi më i kushtueshëm i energjisë. Në fakt, teknologjitë e renovueshme po bëhen më të lira dhe në disa vende tashmë janë konkurruese me prodhimin tradicional të energjisë elektrike të bazuar në lëndë djegëse fosile. Megjithatë, pasi që kostot e kapitalit në rajon janë akoma shumë të larta, do të duhej bashkëpunimi publiko-privat për të zbatuar instrumentet e reduktimit të rreziqeve financiare.

Për të zhbllokuar potencialin e energjisë së renovueshme, politikë-bërësit duhet të punojnë në një kornizë mbështetëse afatgjatë të fuqishme dhe të besueshme për energjinë e renovueshme që redukton barrën administrative dhe të taksave për investimet e reja të burimeve të energjisë së renovueshme, krijon stimuj financiarë në treg dhe i fuqizon konsumatorët shtëpiakë gjithashtu të bëhen energji elektrike prodhuesit.

Në fund të fundit, kjo do të kërkojë një përmirësim të ndjeshëm të qeverisjes së energjisë për të hequr interesat e caktuara që kanë kapur politikën – dhe që kanë kontribuar në gjenerimin e mbetjeve enorme të sektorit publik.

Ky Opinion është botuar fillimisht në Balkan Insight.

Martin Vladimirov është analist në institutin Center dor the Study of Democracy