Homofobia e Shtresëzuar në Shqipëri

Muajin e kaluar, qeveria shqiptare në bashkëpunim me Bashkinë e Tiranës dhe përfaqësuesve të komunitetit LGBTI nisën disa fushata ndërgjegjësuese kundër ngacmimit nëpër shkollat publike. Projekti është pjesë e planit strategjik të qeverisë socialiste për barazi gjinore 2016-2020. Pa bërë një muaj, kampanja është përcjellë me një paranojë homofobike mbi ‘propagandën’ homoseksuale nëpër shkolla dhe lloj-lloj teorish konspirative mbi futjen e një ‘agjende gej’ në familjen shqiptare.

Emisioni Al Pazar për shembull transmetoi një skeç ku përqeshen dy trajnerë të kampanjës në një shkollë publike. Derisa nxënësit tallen me një sërë komentesh homofobike e transfobike, skena ndërpritet nga një mësuese që hyn ne klasë e shokuar nga prezenca e trajnerëve LGBTI. Me një prezantim që i përngjan më tepër fjalimeve të famshme të partisë komuniste shqiptare sesa komedisë, zysha i dëbon trajnerët LGBTI nga klasa dhe në këtë pikë audienca shpërthen në duartrokitje. Xheni Karaj, një nga figurat kryesore të lëvizjes LGBTI në Shqipëri, është përballur me sulme homofobike nga një sërë figurash publike nëpër emisione televizive si Top Show dhe Zonë e Lirë me akuzën e propagandimit të ‘agjendës gej’, si përpjekje për ta dobësuar, destabilizuar dhe përfundimisht shkatërruar familjen shqiptare.

Frika që familja shqiptare është nën kërcënimin e homoseksualëve nuk është e re, përkundrazi është thelbi përbërës i heteroseksualitetit shqiptar. Në historiografinë shqiptare edhe nëpër media, homoseksualiteti shpeshherë i atribuohet të huajit ‘tjetër’ të racializuar. Seriali televiziv satirik ‘Skënderbeu’ për shembull, dedikuar heroit kombëtar, i paraqet pothuaj të gjithë pushtuesit osmanë si dhelparakë dhe homoseksualë të hiperseksualizuar. Ndërsa burrat dhe gratë shqiptare shfaqen si heteroseksualë të mprehtë krishtero-europianë, të cilët ua kalojnë pushtuesve homoseksualë osmanë. Ky njëzim i homoseksualitetit me ‘pushtuesin’ dhe ‘armikun’ është historizuar kaq shumë saqë tani më është normalizuar në opinion. Në fakt, ‘pushtimi i shkollave nga homoseksualët’, qe një nga shprehjet më të përdorura këto dy-tre javët e fundit për të përshkruar fushatat ndërgjegjësuese të komunitetit LGBTI. Shija për novelat dhe filmat historikë homofobikë ku heteroseksualët shqiptarë ua kalojnë me zgjuarsinë e tyre, apo u bëjnë ballë avancimeve homoerotike, të osmanëve ‘perversë,’ ka pajisur një narrativë të tërë kombëtare mbi burrërinë shqiptare. Për shembull, Ben Blushi, një nga shkrimtarët më të lexuar në dekadën e fundit, në Të jetosh në ishull (2008) dhe Otello, Arapi i Vlorës (2009), përdor homoseksualiten si një diçka e ‘huaj’ islame për ta përforcuar përcaktimin dhe pozicionimin e shqiptarëve si heteroseksualë dhe europianë të natyrshëm. Duke u zhvendosur sa tek historia trilluese dhe trillimi historik, Blushi përmend figura si Ali Pashë Tepelena, që paraqitet si despot i pamëshirshëm homoseksual në kërkim të meshkujve shqiptarë të krishterë për haremin e tij.

Blushi ecën në hapat e Kadaresë, i cili, duke komentuar poezinë homoerotike të Bejtexhinjve që lulëzoi në Shqipëri gjatë periudhës Osmane tek Identiteti Europian i Shqiptarëve (2006), thotë që osmanët kishin një plan të fshehtë për të zhburrëruar dhe dobësuar moralisht burrin shqiptar përmes bejteve për dylberët. Ky qëndrim i karakterizon pothuajse të gjitha veprat e Kadaresë. Në veprën e tij më të njohur mes lexuesve shqiptarë Viti i Mbrapshtë (1986), heteroseksualiteti i heroit kryesor Shestanit, i cili lufton për të ardhmen e pavarur dhe europiane të Shqipërisë gjatë kryengritjes fshatare të Shqipërisë së mesme në vitin 1914, është i formuar kundrejt Kuz Babës, udhëheqës mysliman, i karakterizuar si një rebel homoseksual dhe i dhunshëm, i cili lufton për sulltanin. Në 2008 Fatmir Koçi e hodhi në ekran novelën që simbolikisht koincidoi me pavarësinë e Kosovës. Në versionin e filmit Koha e Kometës, Kuz Baba karakterizohet si një bishë homoseksuale që duhet të dëbohet nga kombi bashkë me osmanët.

Paraqitja e fushatës ndërgjegjësuese të komunitetit LGBTI kundër ngacmimit ka hasur në një histori të shtresëzuar të homofobisë ku përfaqësimi i seksualiteteve jo-normative është përgjithësisht i përjashtuar si një mënyrë për të euro-heteroseksualizuar meshkujt shqiptarë. Tanimë, kur fushata LGBTI perceptohet si e dërguar nga BE apo SHBA, heteroseksualiteti proto-europian në debatin nacionalist shqiptar, duket i çuditshëm. Ndërkaq lidhja e homoseksualitetit me të huajën, myslimanizmin dhe të kaluarën e ‘turpshme’ islame shqiptare që lidhet me nacionalizmin shqiptar të orientuar drejt Europës dhe Amerikës,  eksternalizimii i homoseksualit si europian apo amerikan duket se po e rrezikon ardhmërinë ‘europiane’ të Shqipërisë.

Dikur, e identifikuar me mbështetjen e ambasadave dhe sidomos asaj të SHBA-së, në shfaqjen e fundit të saj tek Zonë e Lirë, Xheni Karaj, korrigjoi moderatorin e emisionit pasi ai e quajti fushatën ndërgjegjësuese të LGBTI-së një projekt. “Nuk është projekt i ambasadës së SHBA-së”, tha Karaj, “Është një iniciativë e organizuar nga komuniteti LGBTI në bashkëpunim me Bashkinë e Tiranës dhe Ministrinë e Arsimit.” Ky është një moment i rëndësishëm – jo vetëm se komunitetet LGBTI kanë filluar të bashkëpunojnë me strukturat qeverisëse lokale, pa ndërmjetësimin e ambasadave të SHBA-së apo BE-së, por sepse duket që ka një shkëputje nga sponsorimi i dikurshëm i politikave të LGBTI-së. Në të kaluarën, projekte të tilla, jo vetëm që përforconin mitin e progresit (neo) liberal post-socialist, por gjithashtu e bënin dhunën homofobike dhe transfobike pothuajse të padukshme. Për më tepër, kësisoj projekte shpesh herë injoronin subjektivitetet komplekse seksuale, marrëdhëniet dhe rrjetet që nuk janë gjithnjë të futura në, apo të trupëruara brenda binareve mashkull/femër dhe heteroseksual/homoseksual. Një drejtim i ri i aktivizmit ‘queer’ në Shqipëri duket se po definohet nga refuzimi për të përmbushë presionet dhe pritjet kombëtare e ndërkombëtare për heteronormativitet.

Për gati tri dekada tani jemi dëshmitarë se si trupat ‘queer’ po palosen në heteronormativitet dhe modalitetete të riprodhimit të ‘ndershëm’ i dominuar nga një aktivizëm me kërkesa për të drejta, siç është kërkesa për martesat homoseksuale, adoptim, shërbim ushtarak dhe parada krenarie.

Lëvizjet LGBTI shpeshherë e kanë përqafuar nacionalizmin dhe familjen, duke bërë thirrje për ‘integrim’ dhe duke i përforcuar institucionet heteronormative të lidhura me to – në të njëjtën kohë që strukturat socio-ekonomike të mbështetjes shoqërore vazhdojnë të shpërbëhen nga reformat neo-liberale. Që disa trupa homoseksuale heterenormative kanë arritur të integrohen, pranohen dhe njihen megjithatë nuk është konfirmim që jemi duke iu afruar apo që veç jemi duke jetuar në kohëra post-homofobike, por në fakt që homofobia nuk ka qene kurrë më parë kaq e gjithanshme dhe e normalizuar. Komuniteti LGBTI në Shqipëri dhe puna e Xhenit në veçanti kanë nisur një lëvizje të fuqishme që jo vetëm sfidon homofobinë nacionaliste por e bën këtë përmes punës interseksionale që fokusohet në anëtarët më të margjinalizuar të komunitetit.

Në ‘kohëra paranoike’ që po jetojmë siç i quan Jasbir Puar, dhe në ekonomitë e menaxhimit të rreziqeve, tendenca për të shtypur mendimin kreativ politik në dobi të zgjidhjeve të menjëhershme është e kuptueshme, por si njerëz ‘queer’ ne duhet të jemi vigjilentë për aleancat që i bëjmë dhe se si këto pozicionime nuk mund të hedhin spirancën në dhunën kundrejt tjerëve. Puna interseksionale e guximshme, kreative dhe e shkëlqyeshme e Xhenit dhe komuniteteve LGBTI shqiptare është shembull i politikave post-neoliberale të seksualitetit që janë në zhvillim e sipër e që refuzojnë modele kombëtare e ndërkombëtare të çlirimit heteronormativ.

Piro Rexhepi është hulumtues në Institutin për Studime Fetare dhe Diversitet Etnik ‘Max Planck’.