Çfarë mësova kur NATO-ja bombardoi Beogradin

Autorja Jasmina Tesanoviq nisi ditarin e parë të luftës në internet ndërsa jetonte në Beograd kur filloi bombardimi i NATO-s në kryeqytetin serb 20 vjet më parë – një dokument personal i çasteve që ndryshuan jetë, emocionesh ekstreme, mirësie njerëzore, mbijetese dhe vdekjeje.

Njëzet vjet në paqe janë si 20 ditë lufte. Gjatë bombardimeve të Serbisë dhe Kosovës, shkrova nga këndvështrimi i çdo gruaje anonime që jetonte në jetën e saj të përditshme në Beograd, me fëmijë, miq, duke kërkuar ushqim, ujë, energji elektrike, cigare… Domosdoshmëria ishte nëna e shpikjes, kështu që unë shpika ditarin e parë të luftës në internet, para se blogerët apo bloget të ekzistonin. Ditari im i luftës u shpërnda shumë 20 vjet më parë. “Ditari i një idioti politik” bëri që të kisha shumë miq dhe armiq dhe ndryshoi jetën time.

Ditari i luftës filloi kur avionët e parë fluturuan mbi Beograd, me këto fjalë:

“Shpresoj që t’i mbijetojmë të gjithë kësaj lufte, bombave: serbët, shqiptarët, të këqijtë dhe të mirët, ata që morën armët, ata që dezertuan, refugjatët që endeshin nëpër pyjet e Kosovës dhe refugjatët e Beogradit që enden rrugëve me fëmijët e tyre në krahë, në kërkim të strehave që nuk ekzistojnë, kur ra alarmi për fillimin e bombardimeve.”

Mbaj mend momente që na ndryshuan jetën në ato ditë lufte, kur mësova për solidaritetin, mirësinë njerëzore, ndarjen, jetën dhe vdekjen. Më kujtohet një burrë me biçikletë, i cili erdhi deri në shtëpinë time nga Novi Sadi, 60 milje larg, për të blerë librin e Hannah Arendt, ‘Origjinat e Totalitarizmit’. Shtëpia ime botuese feministe kishte shtypur vetëm 100 kopje, për shkak të mungesës së lëndëve të para gjatë bombardimeve.

I dhashë atij kopjen e fundit të librit të Arendt falas dhe më pas më pyeti nëse mund të bënte një dush pasi në qytetin e tij nuk kishte ujë të rrjedhshëm.

Mbaj mend vajzën time adoleshente që më tregoi në mënyrë rebele se preferonte të vdiste me shoqen e saj të ngushtë nën një urë dhe jo në një strehë nga bombat me nënën e saj. Mbaj mend gratë aktiviste që rrinin në Sheshin Republika duke protestuar kundër regjimit të Millosheviqit dhe duke shkruar një mesazh/poezi kolektive. Të gjithë kishim me vete kartat e identitetit në rast se sulmoheshim nga ushtarët apo policia. Mbaj mend ato net të gjata bombardimesh që kaluam në bodrumin e fqinjës tonë cigane, duke pirë raki dhe duke pirë cigaret e saj në vend që të dendeshim me pilula gjumi.

Këto ishin ditë krizash, kur emocionet dhe mbijetesa kanë më shumë rëndësi se çdo gjë tjetër, ato ishin ditët kur ne të gjithë mësuam se zakonet civile nuk kanë rëndësi në luftë, se të gjithë jemi në të njëjtin hendek kur bëhet fjalë për dhunën e kryekomandantëve.

Mësova gjithashtu se nuk kemi nevojë për shumë gjëra që imagjinojmë se na duhen, se paratë dhe konsumi janë pretendime, se energjia elektrike dhe uji i rrjedhshëm janë luks, se barnat janë kontrabandë dhe se fqinjët tanë nuk janë njerëzit që mendonim se ishin. Gjendja njerëzore në ekstremet e luftës ishte shumë e thjeshtë: çdo ditë që mbijetonim ishte një dhuratë e bukur dhe çdo natë gjumë i mirë ishte një orgji.

Njëzet vjet më vonë, në ditët e sotme, kam miq nga e gjithë bota që më shkruajnë me dashuri se si më njohën. Si tekst elektronik, në internet, ndërkohë që isha në një situatë të vështirë, duke shkruar ditarin tim sikur çdo ditë të ishte e fundit, duke u endur nëpër qytet duke kërkuar energji elektrike për të karikuar laptopin tim dhe linja telefonike për të dërguar emailin dhe një sobë me gaz, që të nxirrja qoftet nga çanta ime dhe t’i skuqja për familjen time.

Çdo ditë ishte njësoj, e jetuar mes alarmeve për sulm nga ajri, CNN dhe BBC dhe propagandës së televizioneve serbe. Gjatë bombardimit të ndërtesës së televizionit të Beogradit, u humbën 16 jetë, edhe pse regjimi e dinte se NATO-ja ishte e sigurt për ta shembur atë ndërtesë. Unë kisha ruajtur disa nga pamjet e mia filmike brenda asaj ndërtese televizive sepse po përpiqesha të mbroja punën time më të mirë dhe sigurisht që bombat e prishën atë.

Gjithashtu xhirova një dokumentar të ri gjatë bombardimit, për një prodhim televiziv gjerman. Ne filmuam në urat e Danubit, ndërsa fletushkat propagandistike të NATO-s, të shkruara në serbisht, na thoshin se urat ishin shënjestra. Millosheviqi po sillte autobusë me civilë që të rrinin nëpër ura si mburoja njerëzore.

Çdo ditë vajza ime e mërzitur adoleshente shëtiste rrugët me miqtë e saj të rinj të shkollës, të panjohur për mua, për të parë krateret e reja të bombave. Azilet u mbyllën dhe çdo natë, pacientët me sëmundje mendore vinin në derën e shtëpisë time. Ata kishin dëgjuar se kisha deklaruar publikisht frikën time për bombat dhe se ofroja strehë, shoqëri dhe pije për këdo që do të pranonte se kishte gjithashtu frikë. Shumë njerëz erdhën me thasë për të fjetur, njerëz që nuk do t’i harroj kurrë, edhe pse nuk i pashë më kurrë.

Nata më e keqe ishte kur një shkollë aty pranë u bombardua. Shtëpia jonë u hodh përpjetë dhe u tund mirë. Shpesh kam ende makthe nga ato çaste marrje mendsh, ndjesinë fizike se shtëpia ime po shembej. Vajza ime ende hidhet përpjetë kur plas ndonjë gomë makine.

Por gjithashtu i mbaj mend ata njerëz të sjellshëm nga periferitë e Beogradit që na ushqejnë falas në tregun e afërt dhe kontrabandistët e tregut të zi që na shisnin letër tualeti dhe sapun për disa monedha.

Nuk do ta harroj kurrë fajin dhe përgjegjësinë time për njerëzit e tjerë që dikur ishin bashkëqytetarë të mi jugosllavë, tani të huaj dhe armiq, më keq se unë, të persekutuar, dëbuar dhe vrarë.

Civilë dhe ushtarë të thirrur me forcë në detyrë, shpesh të rinj, duhet të qëllonin dhe bombardonin njëri-tjetrin, ndërsa të tjerët duhej të fshiheshin si dezertues lufte dhe ne i fshehëm ata në qytete.

Sot po ndodhin shumë luftëra të tjera në vende të largëta në botë, me skena bombardimi dhe dëshpërimi, pasardhësit modernë të asaj që kaluam ne. Sanksionet globale janë më të këqija se shpërthimet, sepse privimet janë “vrasësit pa fytyrë”. Nëna ime vdiq për shkak të mungesës së antibiotikëve në spitalin e saj. Por luftërat në përgjithësi janë bërë rutinë. Nëse nuk e dini se kush është krimineli, atëherë jeni ju.

Megjithatë, atëherë dhe tani, nuk pranoj të kategorizohem si viktimë e dhunës së Tjetrit. Nëse nuk e dini se kush është viktima, atëherë bëhuni aktivist paqeje dhe zbulojeni.

Jasmina Tesanoviq është një autore, feministe, aktiviste politike, përkthyese dhe producente filmash. Libri i saj për jetën në Beograd gjatë bombardimeve të NATO-s në vitin 1999, “Ditari i një Idioti Politik” u botua nga Granta.

Mendimet e shprehura në sektorin e Opinioneve janë vetëm ato të autorëve dhe jo domosdoshmërish pasqyrojnë pikëpamjet e BIRN.