Autori shqiptar tregon makthet e luftës të 10 vjeçarit nga Kosova

Romani i fundit nga autori shqiptar Përparim Kapllani, i cili flet për një djalosh 10-vjeçar nga Kosova që i mbijeton një masakre atje dhe përndiqet nga kujtimet dhe ëndrrat e tij për hakmarrje, bazohet në historinë e vërtetë e një djaloshi të raportuar në vitin 1999.

Një ditë me diell në mes të prillit të vitit 1999, Përparim Kapllani, një gazetar në Tiranë, takoi një djalë 10-vjeçar me një dorë të fashuar në një korridor spitali në kryeqytetin shqiptar dhe e gjeti veten duke raportuar për një nga incidentet famëkeqe të luftës në Kosovë.

Babai i djalit i tha Kapllanit se djali i tij arriti të shpëtonte gjallë duke u shtirur si i vdekur, ndërsa qëndronte i shtrirë midis trupave të të tjerëve që ishin vrarë, përfshirë ato të nënës dhe tre motrave të ti.

Pasi i mbijetoi masakrës në qytetin perëndimor të Gjakovës në Kosovë, natën midis 1 dhe 2 prillit 1999, djali u dërgua në Shqipëri, ku mjekët punuan për t’i shpëtuar dorën nga amputimi.

Disa vjet më vonë, ai do të bëhej dëshmitari më i ri që do të dëshmonte në Gjykatën Penale Ndërkombëtare për ish-Jugosllavinë në gjyqin e kreut serb Sllobodan Millosheviç, duke dhënë dëshmi në lidhje me atë që forcat e tij bënë atë ditë në Gjakovë.

Kapllani u prek shumë nga takimi i tij me djalin në spitalin e Tiranës.

“Po raportoja për zhvillimet në luftën e Kosovës dhe isha në kontakt me njerëz brenda Kosovës, duke përfshirë UÇK-në, ndërkohë që stadiumet, konviktet, kampet dhe rrugët e Shqipërisë ishin të mbushur me refugjatë kosovarë. Gjysma e e luftës ishte atje. Ky rast më bëri shumë përvete,” tha Kapllani për BIRN.

Historia e djalit u botua në faqen e parë të gazetës Shekulli, një gazetë e përditshme shqiptare, duke tërhequr vëmendjen e shumë njerëzve që u ofruan ta birësonin atë.

Për Kapllanin, në atë kohë 33 vjeç, ky ishte një nga artikujt e tij të fundit gazetaresk para se ai të largohej nga Shqipëria dhe emigroi në Kanada, por historia qëndroi me të. “Takimi me këtë fëmijë më preku më shumë sesa do ta kisha menduar si gazetar,” kujton ai në një intervistë me telefon nga shtëpia e tij në Toronto.

“Edhe pse në një kohë dhe kontekst krejtësisht ndryshe, ndjeva dramën time personale kur isha vetëm 10 vjeç dhe babai im u vra në Elbasan, në qytetin tim të lindjes, nga regjimi komunist dhe unë nuk mora vesh kurrë se si dhe nuk pashë kurrë drejtësi,” tha ai.

Vite më vonë, historia e djalit do të bëhej subjekt i librit të tij, “The Thin Line”, botuar nga Maëenzi House Publishing, një alegori historike pikëlluese me një lloj narrative shumë të veçantë – një histori traume, humbjeje dhe hakmarrjeje.

Jehona të së kaluarës

Në “The Thin Line”, një djalë 10-vjeçar me emrin Ermal Bllaca (jo emri i vërtetë i djalit) kujton një mëngjes në fund të marsit të vitit 1999, kur në një rrugë kryesore në qytetin e Gjakovës, banorët etnikë shqiptarë shohin se dyert e përparme të shtëpive të tyre janë shënuar me kryqe të bardha.

Familja e djalit dhe gratë dhe fëmijët e lagjes vendosin të fshihen në një bodrum, duke u trembur për jetët e tyre, por strehimi i tyre i sigurt nuk zgjat shumë, pasi forcat serbe hyjnë duke vrarë disa gra dhe fëmijë, përfshirë nënën dhe tre motrat e Ermalit.

Drama vazhdon të shpaloset me intensitet pasi Ermali bashkohet me babanë e tij. Nga një kamp refugjatësh në Shqipëri, ata më pas emigrojnë për në Kanada, duke u përpjekur të përshtatet në një vend të ri ndërsa torturohet nga kujtimet e së kaluarës.

Romani ka disa aspekte imagjinare, si policja serbe e cila është fqinjë e viktimave, por ngjarjet historike korresponduese janë faktike dhe të sakta në lidhje me datat.

“Ai është gjithashtu një pjesë e realitetit, sepse shumë policë serbë, ushtarë apo civilë morën pjesë në sulmet kundër fqinjëve të tyre shqiptarë,” tha Kapllani.

Ndërsa babai i tij vazhdon me jetën e tij, djali konsumohet nga idetë e hakmarrjes, i përfshirë në komplotimin e një mënyre për të gjetur dhe vrarë policen serbe – një narrativë që e çon lexuesin nga Kanadaja në Serbi dhe më pas në Australi.

Të shpërndara nëpër këtë libër janë gjithashtu skica të vogla të jetës në Jugosllavi në vitet pas vdekjes së Josip Broz Titos në vitin 1980, ndërsa gjyqet për krimet e luftës në gjykatën e OKB-së në Hagë kanë qenë gjithashtu një burim kryesor për romanin e Kapllanit.

“Lufta në Kosovë, por në ish-territoret e tjera të Jugosllavisë, duket sikur prodhoi një lumë të pakufizuar armiqësish  të cilat do të duan shumë kohë që të qetësohen. Kjo është ende një plagë e freskët,” tha Kapllani.

“Fëmijët, ata që përjetuan çaste të tmerrshme, vazhdojnë të vuajnë pasojat dhe luftojnë me fantazmat e së kaluarës,” shtoi ai.

Njësoj si homologu i tij në jetën reale, personazhi kryesor në roman, i vetmi dëshmitar i mbijetuar i masakrës, dëshmon në Gjykatën e Hagës në gjyqin e ish-presidentit të Jugosllavisë, Sllobodan Millosheviç.

Millosheviçi para se të jepet ndonjë vendim për të, por barra e vuajtjes vazhdon të rëndojë mbi viktimën që dëshmon kundër tij – një përfundim që e shqetëson autorin si dhe personazhin e tij kryesor.

“Është vërtet e tmerrshme që shumë kryekomandantë në Serbi dhe në vende të tjera vazhdojnë të bëjnë një jetë të lumtur. Edhe në Kosovë gjithashtu,” tha Kapllani.