Zgjedhjet në Bosnje: Kush kandidon? Kush ka gjasa të fitojë?

Bosnja dhe Hercegovina po përgatitet për zgjedhjet e përgjithshme të cilat do të mbahen të dielën më 2 tetor.

Këtu shpjegojmë se si funksionojnë zgjedhjet, cilët janë partitë dhe kandidatët kryesorë dhe cili mund të jetë rezultati i mundshëm në një vend që thuhet se ka sistemin më të komplikuar të qeverisjes në botë.

Cilët janë kandidatët kryesorë për presidencën e Bosnjës?

Nga të gjitha organet e ndryshme që do të kenë përfaqësuesit e tyre në zgjedhje të dielën, presidenca trepalëshe është më e rëndësishmja.

Ndonëse është kryesisht simbolike, pasi pjesa më e madhe e pushtetit qëndron diku tjetër, anëtarët e presidencës përcaktojnë tonin dhe kursin e politikës së jashtme të vendit, e cila është thelbësore për një vend që përpiqet të bëhet një anëtar i plotë i BE-së dhe NATO-s.

Fushata për presidencën është ajo me të cilën qytetarët shoqërohen dhe investohen më së shumti.

Ndërkohë që serbët e Bosnjës do të kenë numrin më të madh të kandidatëve për të zgjedhur – pesë në total – gara për përfaqësuesit boshnjakë dhe kroatë ka të ngjarë të jetë më e nxehtë.

Tre kandidatë janë në garë për anëtarin e presidencës boshnjake: Mirsad Haxhikadiq nga Platforma për Progres, Bakir Izetbegoviç i SDA-së dhe një kandidat i qendrës së majtë nga koalicioni i Bashkuar për Bosnjën e Lirë, Denis Beqiroviç.

Izetbegoviç, partia etnonacionale boshnjake e të cilit ka qenë në pushtet pothuajse vazhdimisht për tri dekadat e fundit, ishte në presidencë dy herë tashmë (rradhazi midis viteve 2010 dhe 2018, dhe është në garë për mandatin e tij të tretë).

Babai i tij, Alija Izetbegoviç, ishte presidenti i parë i vendit pasi shpalli pavarësinë e Bosnjës dhe Hercegovinës në vitin 1992 dhe një nga nënshkruesit e Marrëveshjes së Paqes të Dejtonit.

Beqiroviç i SDP-së me prirje nga qendra e majtë, i cili kandidon për mandatin e tij të parë si president pasi mori mbështetjen e opozitës në fillim të fushatës, perceptohet si një zgjedhje më e moderuar.

Si një prej delegatëve në parlamentin e nivelit shtetëror, Beqiroviç është kritikuar për refuzimin e pjesëmarrjes në debate televizive nëse Izetbegoviç nuk është i pranishëm, gjë që u pa si mungesë respekti ndaj kandidatit të tretë, profesorit të universitetit liberal Haxhikadiq.

Gara për përfaqësuesin kroat në Presidencë është historikisht e ndërlikuar. Meqenëse entiteti i FBiH vepron si një njësi zgjedhore për dy nga tri vendet – boshnjakë dhe kroatë – përfaqësuesit politikë etnonacionalë të kroatëve të Bosnjës kanë pohuar prej kohësh se kjo hap derën për manipulimin zgjedhor nga votuesit boshnjakë.

Kjo është arsyeja pse më radikalët në mesin e kroatëve të Bosnjës kanë e kundërshtuar hapur zgjedhjen e vitit 2018 të anëtarit aktual kroat të Presidencës, Zheljko Komshiq, duke e shpallur atë person non grata në disa qytete në jug të vendit – ku shumica e popullsisë mbështet si HDZ BiH.

Kroatët e Bosnjës përfaqësojnë 22.4% të popullsisë në njësi, krahasuar me 70.4% të boshnjakëve.

Megjithatë, komuniteti ndërkombëtar deri më tani nuk ka arritur të sugjerojë një alternativë të qëndrueshme ndaj sistemit aktual për zgjedhjet për presidencën. Kritikët këmbëngulin se çdo ndryshim në sistemin aktual do të krijonte një organ edhe më të veçuar, pasi votimi preferencial do të vepronte gjithashtu në favor të forcimit të pushtetit të opsioneve nacionaliste.

Udhëheqësi i ‘HDZ BiH’, Dragan Çoviç, i cili gjithashtu ka shërbyer si një nga presidentët e vendit, por humbi ndaj Komshiqit në vitin 2018, zgjodhi të mos kandidojë në vitin 2022, me HDZ BiH që zgjodhi të emërojë në vend të kësaj Borjana Krišto, një avokate dhe ligjvënëse në nivel shtetëror, e cila Čovic tha se ishte “kandidati i vetëm i popullit kroat”.

Kristo do të përballet me Komshiqin, partia e të cilit ‘DF’ e deklaron veten një parti pro-boshnjake e qendrës së majtë.

Dodik, miku i Putinit, me sy drejt kreut të njësisë

Surpriza më e madhe e zgjedhjeve të vitit 2022 është vendimi i nacionalistit populist serb të Bosnjës Milorad Dodik për të mos kandiduar për t’u rizgjedhur si anëtar i presidencës.

Dodik, udhëheqës separatist pro-Putin, ka zgjedhur të kandidojë për presidencën e njësisë në RS, duke shkëmbyer vendet me Presidenten aktuale të RS, Zheljka Cvijanoviq, e cila vjen nga partia e tij, ‘SNSD’.

Cvijanoviq do të përballet me katër kandidatë të tjerë për ulësen e serbëve të Bosnjës në Presidencën shtetërore, me Mirko Sharoviqin e ‘SDS’-së më të dalluarin mes tyre.

SDS, partia e trashëguar e Radovan Karaxhiqit – liderit të kohës së luftës së serbëve të Bosnjës i dënuar me burgim të përjetshëm për krime të shumta lufte dhe gjenocid nga Gjykata Penale Ndërkombëtare për ish-Jugosllavinë në Hagë – ka qenë partia më e madhe opozitare në RS pas humbjes pushtetit të Dodikut në fillim të viteve 2000.

Ish-ministri i tregtisë në nivel shtetëror, Sharoviç konsiderohet të jetë një politikan dukshëm më i moderuar se Dodik.

Kush ka më shumë gjasa të fitojë?

Duke pasur parasysh pjesëmarrjen tradicionalisht të ulët që rri pak mbi 50% dhe vazhdon të zvogëlohet në çdo cikël, sondazhet – të cilat janë të pakta në krahasim me ato në pjesë të tjera të Evropës – mund të japin një pasqyrë, por nuk janë domosdoshmërisht parashikues të besueshëm.

Ajo që tregojnë sondazhet është se, ndërkohë që të njëjtat parti janë gati të mbeten në pushtet, vetë liderët e partive mund të jenë në një surprizë.

Një sondazh i Ipsos nga mesi i shtatorit tregoi se kandidati i opozitës për presidencën boshnjake, Beqiroviq, ka një epërsi të lehtë ndaj Izetbegoviçit dhe vjen me 17% para në raport me Izetbegoviqin 16%.

I njëjti sondazh tregoi se Krišto mund të bëhet presidentja e parë grua e vendit, me 16% të votuesve në favor të saj në krahasim me Komshiqin, konkurrentin e saj kryesor, i cili mbeti pas me 12% të votave.

Shifrat e publikuara nga Ipsos gjithashtu pretendojnë se Cvijanoviq është gjithashtu në epërsi të konsiderueshme, ku 29% e votuesve e mbështesin atë si anëtare serbe të Presidencës së Bosnjës, krahasuar me 17% të Sharoviqit.

Të kesh dy nga tre vendet e Presidencës të fituara nga gratë kandidate do të ishte e paprecedentë – megjithatë shqetësimi midis votuesve më progresivë është se të dy përfaqësojnë partitë e krahut të djathtë dhe pikëpamjet ultra-nacionaliste dhe nuk do të sillnin një ndryshim të madh në politikë në përgjithësi.

Përbërja e parlamentit në nivel shtetëror nga Ipsos tregoi se ‘SDA’ ka shumë të ngjarë të përfundojë me më shumë deputetë me 14%, ndërsa ‘HDZ BiH’ dhe SNSD do të marrin 10% të votave.

Partitë opozitare mund të shohin një rënie të mbështetjes, me ‘SDP’ që parashikohet të marrë 7% të votave, megjithëse përfundoi me të njëjtin numër ligjvënësish si HDZ BiH në 2018.

Një tjetër sondazh, më i fundit nga Faktor plus me qendër në Beograd, i cili u fokusua në mënyrën se si kandidatët serbë të Bosnjës mund të votonin këtë të diel, parashikon se Cvijanoviq ishte 35.7% ndaj 29.8% të Sharoviqit më 23 shtator.

I njëjti sondazh tregon gjithashtu se loja e Dodik me presidencën e njësisë – që mendohet se nxitet nga dëshira e tij për një kontroll më të fortë në institucionet e RS-së – mund të mos shpërblehet në fund të fundit.

Pavarësisht zgjedhjes së tij ‘SNSD’ si partia më popullore në entitet, me 27% e tyre pothuajse 10 pikë të plota më shumë se 18% e ‘SDS’-së, Dodik mund të humbasë ndaj kandidates së opozitës Jelena Triviq, e cila parashikohet të ketë një avantazh prej 2% ndaj tij në zgjedhjet e së dielën./Euronews