'Ushtari i mirë Shvejk' dhe idiotësia e luftës

Satira e Jaroslav Hashek tallet me autoritetin armiqësor

Ka një lloj krenarie kur Josef Shvejk i deklaron eprorit të tij ushtarak: “Unë raportoj me përkushtim, zoti kolonel sepse jam një idiot”. Ai tashmë është përjashtuar nga ushtria austro-hungareze një herë për shkak të të qenit imbecil. Që atëherë ai e ka siguruar jetesën në Pragë duke shitur qen të vjedhur. Me të dëgjuar për vrasjen e Franz Ferdinandit, Svejk fillimisht e ngatërron arkidukën me një tjetër Ferdinand që e pastron rrëmujën e qenve nga rrugët. Lufta që pason e sheh Svejkun të ftuar për t’i shërbyer përsëri perandorisë.

“Aventurat fatale të ushtarit të mirë Svejk gjatë Luftës Botërore” (i njohur si “Ushtari i mirë Shvejk”) ndjek udhëtimin qarkullues të budallait të vetëshpallur për në front. Jaroslav Hasek botoi tri vëllime të satirës së tij kundër luftës midis viteve 1921 dhe 1923; ai ishte duke punuar në një vëllim të katërt kur vdiq.

Shvejk është një faqezi që lëviz midis vendeve dhe padronëve. Ai i zbaton urdhrat e tij me përpikëri. Pasi i është thënë të kujdeset për çdo dëshirë të zonjës së togerit, Shvejk bën si të dojë ajo dhe fle me të. I udhëzuar për ta gjetur një qen për togerin, ai vjedh një të tillë nga një kolonel – i cili e dërgon të gjithë batalionin në front si ndëshkim.

Përfundimisht, Shvejk hidhet jashtë një treni që shkon në frontin lindor në provincën austro-hungareze të Galicisë, kështu që vendos të ecë. Pala e tij e merr atë për një dezertor rus dhe ai i shpëton mezi ekzekutimit. Ai ribashkohet me njësinë e tij dhe këtu – para se ta shohë luftimin – romani ndalon.

Shvejk shpesh krahasohet me Yossarian, kapitenin amerikan në “Catch-22” të Joseph Heller, qëllimi i të cilit është t’i mbijetojë luftës së dytë botërore me çdo kusht. Heller hodhi poshtë sugjerimet se ai mori frymëzim nga Hasek, duke e përshkruar historinë e tij si “thjesht një libër qesharak”. Por nëse kjo do të ishte e saktë, Shvejk do të ishte thjesht një idiot. Në fakt, ai është një mjeshtër i subverzionit, një burrë i vogël që e mban veten jashtë luftës së regjimit thjesht duke i ndjekur urdhrat.

Jeta e Hashek ishte pothuajse po aq kaotike sa ajo e personazhit të tij. Edhe ai u dërgua në frontin lindor; më vonë ai u bashkua me Ushtrinë e Kuqe dhe u lidh me Trockin, duke i shkëputur përfundimisht lidhjet e tij komuniste. Shumë shkrimtarë janë përpjekur ta përfundojnë sagën e tij (Bertold Brecht shkroi një dramë në të cilën Shvejk kryqëzon rrugët me Adolf Hitlerin). Por asnjë nuk e ka kapur imagjinatën çeke me aq sukses sa Hasek, i ndihmuar nga ilustrimet e tipit Tintin të Josef Lada në botimet e hershme.

“To svejk” ka hyrë në fjalorin çek, që do të thotë ta minosh autoritetin përmes marrëzisë. Në vitin 1968, kur Bashkimi Sovjetik vendosi Gustav Husakun si udhëheqësin e Çekosllovakisë pas Pranverës së Pragës, ai u bëri thirrje njerëzve që ta “Ndalojnë së svejk-uari“. (Sovjetikët, duke e humbur esencën, e lavdëruan veprën e Hasek.) Mashtrimi i Shvejk ka lënë gjurmë në të gjithë Evropën. Nga Athina në Varshavë, dhjetëra imitime të “U Kalicha” (Në Chalice), shërbejnë birrë lokal steins. Ingrida Simonyte, kryeministrja e Lituanisë, e citon Shvejk-un në fjalimet e saj.

Sot, pjesa më e madhe e asaj që dikur ishte Galicia është në Ukrainë. Ushtarët rusë që tani e bëjnë një luftë të pakuptimtë në atë vend mund të bëjnë më keq sesa ta lexojnë “Ushtari i mirë Shvejk”. Me fat, satirizimi me autoritetin e tij mund t’i frymëzojë ata që ta provojnë pak ta shvejk-ojnë veten e tyre./The Economist