Letër nga Tashkenti: Shkrimtari uzbek e kujton qytetin të cilin s’e ka më

Isha pesë vjeç kur arrita për herë të parë në Tashkent. Isha në shoqëri të nënës sime në një vizitë tek të afërmit në Qytetin e Vjetër, i cili, në shumë vende, ruajti pamjen dhe ndjenjën tradicionale shekullore të Uzbekistanit. Në romanin tim të vitit 1997 “The Railway” (Hekurudha), i përkthyer në anglisht nga Robert Chandler, unë dhashë përshkrimin e mahallës (lagjes) ku jetonte tezja ime.

“Gjëja më emocionuese në këtë oborr ishte bolohana, ballkonet dhe papafingoja, secila prej të cilave shtrihej ngjitur me çatitë prej llamarine të shtëpive fqinje, duke bërë një zhurmë kaq të madhe sa herë që dikush ecte zbathur mbi to, saqë pothuajse ato binin nën këmbët tona duke shkaktuar në këtë mënyrë një lloj dhimbjeje të konsiderueshme, pasi nxehtësia në ato llamarina të metalta ishte përvëluese dhe digjte shputat e secilit që shkelte mbi to. Kur më në fund dikush i mbikalonte krejt ato llamarina prej metali dilte tek hieja e një peme mani tek fqinji aty afër dhe kishte mundësinë ta ndjente freskinë në atë hije e cila, edhe si e tillë, akoma nuk mund ta qetësonte nxehtësinë pulsuese, tashmë të kapur në shputat tona.

Foto: Kamila Rustambekova

Atje, ulur në pemë, ai vazhdoi të vëzhgonte morinë e çative të Qytetit të Vjetër dhe dëgjoi zërin e largët dhe dembel të altoparlantit të radios në rrugë, që buronte nga valët për shkak të nxehtësisë që prishte ajrin e bardhë flakërues… ”

Kjo ishte para vitit 1966, vit kur Tashkenti pësoi një tërmet të tmerrshëm, i cili shkatërroi pjesën më të madhe të qytetit – por jo Qytetin e Vjetër, ku tani jetonte familja ime. Sidoqoftë, pas tragjedisë, qyteti përreth kësaj mëhalle filloi të kthehej në një nga metropolet më kozmopolite në Bashkimin Sovjetik. Të armatosur me miksera çimentoje dhe të gjitha llojet e makinerive të tjera të rënda të rindërtimit, njerëz nga të gjitha kombet sovjetike zbritën në qytet për të ofruar dorën e tyre të ndihmës në përpjekjet e rindërtimit

Etnitë që variojnë nga Gjeorgjianët deri tek Koryakët të përzier me Uzbekët, gjë që natyrisht rezultoi në një lulëzim të marrëdhënieve shumëngjyrëshe, me ndihmës të shumtë që u vendosën në atë qytetin tonë plot diell. Më vonë, nacionalistët u ankuan për këtë “fluks të dhjetëra gjuhëve të huaja”, por ndërkohë që unë po rritesha, kuptova se edhe kultura më e dallueshme kombëtare zhvillohet më me fryt kur përzihet nga kulturat e tjera, në vend se të përqendrohet në një vet-izolim.

Foto: Nozima Azizova

Rinia ime krijuese e Tashkentit u shemb gjatë viteve të “amullisë” së Brezhnjevit, kur nuk lejohej asgjë përveç artit zyrtar. 23 vjeç, në vitin 1977, shkrova një simfoni poetike me titull Lorkiana, e cila në mendjen time të re dhe ambicioze përfaqësonte një sintezë të të gjitha formave të arteve, si dhe një takim mes Perëndimit dhe Lindjes. Padyshim, nuk mund ta performoja askund. Më pas kishim një kinema, Pioneer, e cila shfaqte në mënyrë gjysmë klandestine filma nga kineastë artistikë anti-sistem të tillë si Andrey Tarkovsky dhe Andrej Wajda.

Me ndihmën e një reference nga drejtori i Teatrit Ilkhom, legjendari Mark ëeil (të cilin Britanikët mund ta njohin me shfaqjen e tij Barbican 2006, White, White, White, Black Stork (Bardh, Bardh, Bardh, Lejleku i Zi), miqtë e mi dhe unë ishim në gjendje të “sajonim” një film, duke blerë të gjitha biletat për filmin që kurrë nuk shfaqej (duke shpenzuar kështu të gjithë pagën time mujore si teknik me orar të pjesshëm, prej 70 rublash), dhe në vend të kësaj, unë e interpretova atë simfoninë poetike disidente dhe dekadente.

Njëjtë sikurse ajo kinema, ne kishim një numër vendesh të preferuara, ku unë dhe miqtë e mi do të takoheshim, ndërsa unë isha student i biologjisë. Sa herë që do të shkoja në bibliotekën Navoi, normalisht takoheshim në kafenenë pranë Hotel Tashkentit pasi të mbaroja leximin. Ndonjëherë, ndërkohë që prisja të vinin miqtë e mi, unë hyja në hotel aty, ngjitesha në një nga katet e tij dhe zhytesha në një nga kolltukët luksozë, të cilit unë i referohesha si “utopike” (nga fjala ruse ‘utopat’- ‘të zhytesh’). Këtu, ulesha dhe lexoja ose shkruaja poezitë e mia. Kati i fundit kishte një bar të njohur, ku krijuesit dhe yjet në ngritje të Tashkentit pinin gota me verë lokale dhe birrë Çeke.

Foto: Kamila Rustambekova

Unë kërkoja edhe vende tjera për të lexuar ose shkruar, të tilla si ato në bodrumin e Muzeut Lenin aty, pranë zhveshtorës. Atje, në hijen e statujës së Leninit, unë i rishikoja shkrimet e shumta në shumë libra rreth udhëheqësit ushtarak mongol të shekullit të 14-të, Tamerlane Pushtuesit.

Sa herë takohesha me miqtë e mi për drekë, do të ecnim pak më tej, poshtë në teatrin Kukol’nyi (Kukulla), përballë Pallatit të Pionierit të Guvernatorit të Përgjithshëm Rus, në një vend të petëzave prej brumi në një ndërtesë ku më parë qëndronte një kishëz e një pallati. Atje, ne do të festonim duke ngrënë këto petëza me një çmim prej 15 kopekësh (monedhë ruse e asaj kohe) për një copë; 20 kopekë nëse do të donim edhe një gotë salcë kosi. Pastaj, pashmangshëm do të dilnim nga ajo kafene, në rrugën Karl Marx, e cila u bë e njohur si Broadway që nga rënia e BRSS, ish Bashkimit Sovjetik.

Mirëpo, miqtë e mi dhe unë takoheshim shumë shpesh në Sheshin e Revolucionit, në parkun e mbjellur me shumë dendësi, i krijuar përsëri gjatë okupimit Carist në vitet 1860 dhe këto takime tona u ndërprenë vetëm kohët e fundit, pas pavarësisë. Ne takoheshim nën hijen e rrapave (pemë vendase) shekullorë dhe kënaqeshim duke pirë kafe në një kafene pranë hotelit të madh ‘Uzbekistan’, i cili kishte formën e një libri të hapur. Atje, me të vërtetë qëndronim aq shumë – kafe, cigare, gazeta e përjavshme Sovjetike From Abroad (Nga Jashtë) (fragmente nga shtypi ndërkombëtar), shatërvanët, Bashkimi i Shkrimtarëve matanë rrugës ku, me plot vetëbesim, shkonim atje për ta shkarkuar veten në tualetet e shkrimtarëve.

Foto: Kamila Rustambekova

Mjerisht, nuk ka mbetur shumë nga ky Tashkent që e njihja dikur. Kinemaja Pioneer, së bashku me parkun ngjitur, është shkatërruar, duke u shëndrruar në pallatin presidencial që nga viti 1991. Rrapet shekullorë të Sheshit të Revolucionit janë prerë deri në rrënjë (sipas thashethemeve, ishin prerë sepse ish-presidenti Islam Karimov kishte frikë se terroristët islamikë mund të fshiheshin pas tyre), ndërsa vendi i petëzave në kishëzën antike është rrafshuar dhe mbuluar me asfalt. Edhe ndërtesa imponuese koloniale e Unionit të Shkrimtarëve ka pësuar modernizim dhe tani është lëshuar si hapësirë ​​për zyre.

Unë shpesh them se Uzbekët në thelb janë njerëz të shtëpive prej balte dhe jo të ndërtesave prej guri dhe kjo është arsyeja pse, si rregull, me çdo gjeneratë që kalon, pamja e ndonjë prej banesave të tyre, përfshirë Tashkentin modern, ndryshon përtej njohjes. Përveç kësaj, ka një pjesë të madhe të urbanizimit natyror. Pas shpërbërjes së BRSS, shumë kishin vendosur të largoheshin nga Tashkenti dhe Uzbekistani, kështu që popullsia e qytetit dhe e vendit u bë më e larmishme. Kjo është arsyeja pse unë duhet ta mbaj kujtimin për Tashkentin tim në mendimet, fjalët dhe librat e mi.

Për herë të fundit kam vizituar Tashkentin më 1 mars të vitit 2017, kur autoritetet uzbeke më dëbuan nga aeroporti si persona non grata, për shkrimet dhe gazetarinë time, të cilat shpesh ishin kritike ndaj autoriteteve. Kështu që gjithçka që di për Tashkentin e sotëm e di përmes lajmeve në internet, telefonatave të herëpashershme me të afërmit e mi dhe gjithnjë e më pak përmes miqve të mbetur atje. Siç e ka thënë një herë poeti i madh persian mesjetar Saadi, “nuk ka më të tjerë, ndërkohë që të tjerët janë larg”.

Foto: Kamila Rustambekova

Me siguri, Tashkenti ka ende shumë gjëra të reja dhe interesante për të ofruar! Mbetet një nga yjet e Lindjes dhe zemra e Azisë Qendrore, me pazaret e tij të lavdishme, vendet e shish-kebabit, njerëzit miqësorë dhe mikpritës – me gjithçka që ekziston në sipërfaqe, e krijuar për ti kapur sytë e turistëve plot admirim. Por unë e pranoj vetëm atë që e shoh dhe dëgjoj. Ata thonë, shumë mahalla të Qytetit të Vjetër, aq të dashur për zemrën time që nga fëmijëria, tani janë shkatërruar, pasi janë zëvendësuar me rrokaqiejt bombastikë, por ende thuajse të zbrazët të Qytetit të Tashkentit, një qendër biznesi që synon të nxisë ekonominë në stagnim.

Ata thonë se Teatri i Artit Alternativ Ilkhom, i themeluar në vitin 1976, ekziston ende, megjithëse ish-drejtori i tij Mark Weil u vra nën rrethana të paqarta në vitin 2007. Ata thonë se edhe sot ka ende në disa shtëpi dhe muze, ku mbahen mbrëmje poezie madje edhe “duele poetike” midis poetëve të rinj. Megjithatë, Tashkenti tani është bërë një qytet të cilin unë nuk e njoh më, megjithëse ende quhet i njëjti – Tashkent. Qyteti që është harruar dhe humbur brenda meje …

Hamid Ismailov ka lindur më 5 maj të vitit 1954 në Tokmok, Kirgistan, është gazetar dhe shkrimtar Uzbek, i cili u detyrua të largohej nga Uzbekistani në vitin 1992 dhe shkoi në Mbretërinë e Bashkuar, dhe gjeti punë në BBC. U largua nga BBC me 30 Prill të vitit 2019 pas 25 vjet shërbimi. Shkrimet e tij janë të ndaluara në Uzbekistan.

Shkrimi është marrë nga The Calvert Journal.

Përktheu: Nuhi Shala