Kosovarët janë europianë të mirë ‘vetëm nëse qëndrojnë në shtëpi’

Shkrimtari prestigjioz i Kosovës Jeton Neziraj, thotë se marrja e një çmimi të lartë të BE-së – ndërsa i mohohet një vizë për në BE –thekson politikat absurde të Europës ndaj Kosovës.

Regjisori kosovar së fundmi ka përjetuar një moment “nga hero në zero” për të cilin ai thotë se reflekton politikat e çuditshme të Bashkimit Europian ndaj Kosovës.

Kjo gjithashtu ka nënvizuar rëndësinë e Kosovës për sigurimin e regjimit pa viza me BE-në, duke plotësuar të gjitha kushtet e kërkuara, thotë Neziraj në një intervistë për BIRN.

Javë më parë, Komisioni Europian rekomandoi se Kosova i ka plotësuar kriteret e kërkuara për heqjen e regjimit të vizave.

Neziraj, 41 vjeç, ka shkruar më shumë se 20 shfaqje që janë përkthyer në më shumë se 20 gjuhë.

Por në “Ditën e Europës”, më 9 maj, datë të cilën Kosova ka bërë një festë kombëtare, Neziraj mori çmimin “Europiani i Vitit”, një certifikatë të nënshkruar nga shefja e Zyrës së BE-së në Kosovë, Nataliya Apostolova, dhënë atij për “promovimin e ideve dhe vlerave të Europës vlerave në Kosovë”.

Në të njëjtën kohë, Neziraj dhe ekipi i tij morën një goditje të rëndë kur u ftuan për të marrë pjesë në një festival teatri në Timishoara të Rumanisë.

Kur ata trokitën në dyert e ambasadave të BE-së në Prishtinë për t’i marrë vizat, i gjetën ato të mbyllura. Aplikacionet e tyre për vizë u refuzuan.

‘Odisea’ për të siguruar viza përfundon në dështim

Neziraj është vetëm njëri nga shumë artistë kosovarë, ekspertë, biznesmenë dhe profesionistë të tjerë të cilëve u është mohuar qasja në BE për shkak të kufizimeve aktuale të vizave.

“Kur mora çmimin, thashë se ndihem i nderuar. Unë ende ndjehem njëjtë, përndryshe, do të tingëlloja arrogant dhe cinik. Por unë thashë se e shoh këtë çmim si mbështetje kundër qasjes së padrejtë që shpesh vjen nga ambasadat europiane në Kosovë sa herë që duhet të aplikojmë për viza”, thotë Neziraj.

“Ekipi im përjetoi një odise të vërtetë duke u përpjekur për të siguruar viza për të udhëtuar në festival … dhe në fund udhëtimi u anulua, sepse nuk mund të merrnim viza”, thotë ai.

Ai e quajti ironik faktin që BE i dha atij një çmim të tillë prestigjioz, duke mohuar të drejtën e tij për të udhëtuar në Europë.

Ironia ishte edhe më e madhe meqë BE financon më shumë se 90 për qind të aktiviteteve të OJQ-së kulturore ‘Qendra Multimedia’ me qendër në Prishtinë, të cilën e drejton Neziraj.

Neziraj reagoi ndaj mohimit të vizave me postimet e zemëruara në rrjetet sociale, të cilat kumbuan në Kosovë, por edhe në Bruksel dhe në disa kryeqytete të tjera europiane.

“Për ne, kosovarët, regjimi i vizave është shndërruar në një gogol që synon të na përulë, dehumanizojë. Unë nuk mund të qëndroja i qetë me kurorën e “Europianit të Vitit”, sepse mendoj se do të isha tepër oportunist. Reagimi im është më së paku që mund të bëja”, thotë ai.

“Nuk mund ta drejtoja gishtin në një ambasadë të veçantë, sepse midis tyre ka pasur disa zyrtarë dhe ambasadorë që u përpoqën të na ndihmonin, kështu që bëra një akuzë të përgjithshme, duke sulmuar fenomenin dhe qasjen raciste”, shton ai.

“Ky shembull tregon se sa absurde është Evropa e tanishme. Ne konsiderohemi “europianë të mirë” vetëm duke qëndruar në Kosovë. Duket se ideja që ne po emigrojmë në diku në Europë, tmerron burokratët e ambasadës në Kosovë”, thotë ai.

Për të ndriçuar këtë situatë, Neziraj citon fjalët e shkrimtarit dhe dramaturgut polak Ëitold Gombroëicz, i cili dikur tha: “Një artist na kujton një fëmijë që është i mrekulluar nga bota pa interes”.

“Unë do të thoja që artistët e Kosovës janë të mrekulluar nga Europa pa interes dhe kjo frikë europiane nga ne është e paarsyeshme”, thotë ai, duke shtuar se pavarësisht problemeve, gjatë 15 viteve të fundit ai udhëtoi nëpër Europë me shfaqjet e tij të ndryshme festivale dhe teatro.

“Disi, ngadalë, filluam të mësohemi me rregullat absurde dhe kërkesat lidhur me procedurat e aplikimit për vizë. Megjithatë, në dy vitet e fundit, gjërat kanë ndryshuar për keq”, vazhdon ai.

“Procedurat janë bërë më të ngurta dhe më të ndërlikuara, ndërsa arroganca e zyrtarëve të ambasadës është rritur. Për mua kjo është shqetësuese, sepse ajo bën një absurditet të angazhimit tonë për të ashtuquajturat vlera europiane, të cilat unë mendoj se promovojmë me punën tonë dhe me shfaqjet tona, në të cilat ne ftojmë shumicën e diplomatëve europianë në Kosovë”, thotë Neziraj.

Arti duhet t’i shkatërrijë mitet e historisë

Neziraj thotë se postimet e tij plot zemërim të kohëve të fundit, të cilat kritikojnë rregulloret e vizave të BE-së janë më shumë sesa thjesht të çlirojë frustrimin e tij personal.

Sipas tij, arti duhet të shërbejë me të vërtetën dhe të shkatërrojë mitet e historisë, pa marrë parasysh sa janë të vjetra apo të reja.

Ai i sheh deklaratat e tij publike – si kundër zyrtarëve të BE dhe politikanëve lokalë – si pjesë e kontributit të tij ndaj një të ardhmeje më të mirë, e cila duhet të përfshijë hyrjen pa viza në vendet e BE për qytetarët e Kosovës.

“Ta thuash të vërtetën ndonjëherë kërkon guxim dhe gatishmëri për të paguar çmimin. Në vend të së vërtetës, shpesh krijojmë dhe besojmë gjysmë të vërteta ose gënjeshtra, sepse besojmë se po i shërbejmë një kauze më të madhe kombëtare”, thotë ai.

“Por mohimi i së vërtetës nuk shërben për të tashmen dhe të ardhmen e ndonjë kauze. Në këtë mënyrë, ne prodhojmë mite i cili na mban në një situatë ku ne nuk jemi në gjendje të ndiejmë plagët dhe të kuptojmë mjerimin që ne jemi të mbërthyer “, shton Neziraj.

Në Kosovën e pasluftës, festimet masive pas shpalljes së pavarësisë së Kosovës në 2008 duket se janë një kujtesë e largët, ndërsa vendi është zhytur në varfëri të thellë.

“Pas luftës, njerëzit kishin pritshmëri të mëdha … por ato shpresa dhe euforia u zhdukën kur u përballën me realitetin. Optimizmi ynë, ndër më të lartit në Europë, filloi të zvogëlohej”, kujton Neziraj.

Drita në fund të tunelit ende nuk është shfaqur, pasi vendi ende ka një nga nivelet më të larta të papunësisë në Europë.

Neziraj është shumë kritik edhe për elitën politike të Kosovës. “Kosova ende qeveriset nga një kastë e politikanëve të korruptuar, shumica e tyre ish-komandantë, të cilët u bënë të pasur pas luftës”, thotë ai.

“Është një kastë e politikanëve që dikur ndihmuan në çlirimin e Kosovës, por sot e mbajnë peng me pangopësinë e tyre për pushtet dhe plaçkitje”, shton Neziraj.

Në gusht të vitit 2017, kur ai luajti rolin e tij në “Bordel Balkan” në Teatrin Kombëtar të Prishtinës, ai mori kërcënime me vdekje nga Ushtria Çlirimtare e Kosovës (UÇK), veteranët që pretendonin se shfaqja shpifte forcën guerile të luftës.

Ata “kërkuan anulimin e shfaqjes sepse, sipas tyre, ishte ofendim për vlerat e luftës çlirimtare. Ata më kërcënuan me jetë. Por kurrë nuk mendoj të tërhiqem”, thotë ai.

“Ne luftuam me vendosmëri, me të gjithë ekipin, për ta dhënë shfaqjen. Dhe e bëmë atë, megjithëse nën mbrojtje të fortë të policisë “, kujton Neziraj.

Në një moment, veteranët e luftës i kërkuan gjithashtu Nezirajt t’ua tregonte skenarin e shfaqjes, të cilën ai nuk pranoi të bënte.

Shfaqja, e drejtuar nga regjisori serb me prejardhje hungareze, Andras Urban, bazohet në një dramë të tragjedisë së grekëve të lashtë Eskili, por u zhvendos në një kontekst bashkëkohor të Ballkanit që merret me shkeljet morale dhe besimet e rreme.

“Përveç kërcënimeve me vdekje, disa veteranë protestuan përpara teatrit ditën kur u zhvillua shfaqja dhe premiera u mbajt nën masa të forta policore”, – vëren ai.

Por, duke folur kundër procedurave të BE, ose duke organizuar një shfaqje nën mbrojtjen e policisë, nuk është asgjë e re për të.

“Prania e policisë ka qenë e nevojshme për pothuajse çdo shfaqje që ne kemi organizuar në pesë apo gjashtë vitet e fundit në Kosovë apo Serbi. Ne kemi marrë çështjen e sigurisë shumë seriozisht, “thotë ai.

“Unë kurrë nuk e konsideroj tërheqjen dhe të punoj në një ‘fushë të lehtë’ – absolutisht jo. Kërcënimet, debatet, kritikat, zhurma dhe përpjekjet për censurë kanë treguar vetëm se sa e rëndësishme është puna që po bëjmë. Ata kanë treguar se teatri ende ka rëndësi”, thotë ai.

Dhe pavarësisht nga kërcënimet që ai dhe kolegët e tij kanë përjetuar, Neziraj thotë se mund të shohë disa ndryshime pozitive kur është fjala për lirinë për të krijuar.

“Unë i mat ndryshimet me lirinë që kam si shkrimtar, e cila është përmirësuar nga viti në vit. Por nuk është zgjeruar vetë; Unë kam qenë i detyruar të luftoj, në kuptimin e duhur të fjalës”, thotë ai.

Ndërkohë, ai kurrë nuk ka humbur një frymë optimizmi.

“Unë jam si ai daullexhiu që i motivon ushtarët në një betejë dhe që vdes i fundit”, përfundon Neziraj.