Kampi i paraburgimit Manjaca, Foto: Flickr/Gjykata Penale Ndërkombëtare për ish-Jugosllavinë
Në hulumtimin e ri dokumentohen 600 qendra boshnjake paraburgimi
Hulumtimi i ri dokumenton më shumë se 600 kampe paraburgimi, burgje ose mjedise të tjera burgimi që operuan gjatë luftës 1992-1995 në Bosnjë dhe Hercegovinë – shumë më tepër sesa janë dokumentuar nga vendimet e gjykatave.
Një hulumtim i botuar të enjten nga dy OJQ boshnjake dokumenton mbi 600 vende ku njerëzit u ndaluan gjatë luftës në Bosnje – më shumë sesa janë numëruar më parë.
Studiuesit nga OJQ-të, Drejtësia Tranzicionale, Përgjegjësia dhe Kujtesa në Bosnjë dhe Hercegovinë dhe Qendra për Demokraci dhe Drejtësi Tranzicionale, kryen hulumtime në terren dhe morën deklarata nga të mbijetuarit e luftës dhe ish të burgosurit e kampeve për të identifikuar vendet e paraburgimit dhe për të përcaktuar se kush ishte mbajtur atje dhe në çfarë kushtesh.
Duke prezantuar hulumtimin në një konferencë në internet, Natasa Kandiç, koordinatore e KOMRA, një rrjet OJQ-sh që dëshiron të krijojë një komision të së vërtetës dhe pajtimit të pasluftës për ish-Jugosllavinë, tha se mund të ketë pasur qindra qendra paraburgimi që operonin gjatë konfliktit të viteve 1990.
“Më shumë se 50 burime me të cilët u konsultuam përgjithësisht pajtohen se kishte rreth 1,500 kampe, burgje ose ambiente të tjera ndalimi gjatë luftës në Bosnjë dhe Hercegovinë”, tha Kandiç.
Ajo tha se rreth 300 deri në 350 prej këtyre vendeve kanë qenë objekt i çështjeve në Gjykatën Penale Ndërkombëtare për ish-Jugosllavinë në Hagë.
Përfaqësuesit e OJQ-ve shpjeguan rrethanat në të cilat u ngritën kampet në disa zona të vendit dhe forcat që ishin përgjegjëse në to.
Mirna Alibegoviç tha se ndalimet në Brcko filluan më 3 maj 1992 pas një sulmi nga forcat serbe të Bosnjës. Qendra më e madhe e ndalimit ishte Luka, ku mbaheshin boshnjakët dhe kroatët, me rreth 3,000 civilë që mbaheshin atje në kohë të ndryshme gjatë ekzistencës së tij nga 7 maji deri më 9 korrik 1992.
Alibegoviç tha se kampet e paraburgimit për serbët u krijuan pas 14 shtatorit 1992 kur forcat e përbashkëta të Ushtrisë Boshnjake të udhëhequr nga boshnjakët dhe Këshillit Kroat të Mbrojtjes, forca kroate e Bosnjës e kohës së luftës, sulmuan 19 fshatra të populluara nga serbët përreth Brckos.
“Vendimet e gjykatave në Bosnjë dhe Hercegovinë vërtetuan ekzistencën e 11 objekteve të tilla, ndërsa hulumtimi që ne bëmë vërtetoi ekzistencën e 13”, tha ajo.
Benjamin Sabljica tha se në zonën e Mostarit, sipas GJPNJ-së dhe vendimeve të brendshme, kishte 15 kampe paraburgimi – tetë të kontrolluar nga Këshilli Kroat i Mbrojtjes, pesë të kontrolluar nga Ushtria Boshnjake dhe dy të kontrolluar nga Ushtria Popullore Jugosllave.
Por hulumtimi i OJQ-ve përsëri sugjeroi se ky ishte një nënvlerësim.
“Hulumtimi që kemi kryer çoi në përfundimin se kishte edhe nëntë ambiente paraburgimit”, tha Sabljica.
Më i madhi ishte Heliodromi, pjesë e një ish-strukture të Ushtrisë Popullore Jugosllave, i krijuar më 3 shtator 1992, kryesisht për të mbajtur boshnjakët dhe më vonë për të mbajtur luftëtarë të Këshillit Kroat të Mbrojtjes dhe civilë serbë.
“Numri më i lartë i të ndaluarve të regjistruar në këtë institucion ishte 6,000”, tha Sabljica.
Zlatica Gruhonjic shpjegoi se në komunën Konjic, mjediset e paraburgimit filluan të ngriheshin në prill dhe maj 1992 kur forcat kroate dhe boshnjake çarmatosën bashkërisht njerëzit nga fshatrat kryesisht të populluar me serbë përreth Konjicit. Sidoqoftë situata ndryshoi ndërsa marrëdhëniet midis forcave kroate, boshnjake dhe serbe në zonë ndryshuan.
Vendimet e gjykatës kanë vërtetuar se kishte tre kampe në zonën e Konjicit që mbanin serbë dhe një strukturë që mbante luftëtarë të Këshillit Kroat të Mbrojtjes, por hulumtimi i OJQ-ve gjeti më shumë.
“Hulumtimi nga ekipi ynë i deritanishëm ka treguar se … për sa i përket ambienteve të paraburgimit për serbët, kishte edhe gjashtë ambiente të tjera, 19 ambiente paraburgimi për kroatët dhe gjashtë ambiente në të cilat u mbajtën myslimanë boshnjakë”, tha Gruhonjiç.
Kushtet ishin çnjerëzore në pjesën dërrmuese të ambienteve të paraburgimit. Të burgosurit mbaheshin në hapësira të ngushta, nuk u jepej ujë ose ushqim i mjaftueshëm dhe u keqtrajtuan fizikisht. Shumë prej tyre u morën për t’u përdorur si mburoja njerëzore në vijën e frontit ose për punë të detyruar.
