Dialogu Kosovë- Serbi i Ngecur në Harresë Strategjike
Që nga takimi i korrikut në Bruksel i dialogut Kosovë-Serbi, “ndërmjetësuar” nga Përfaqësuesja e Lartë e Bashkimit Europian për Politikë të Jashtme dhe Siguri, Federica Mogherini dhe ekipi i saj, në të cilin u njoftua hapja e një faze të re në dialogun politik që filloi në 2012, rezultati i vetëm i dukshëm ka qenë konfuzioni.
Përtej ikjes nga të dyja palët dhe ngurrimin e institucioneve të BE-së për të shkëmbyer informacione, shumë pak informacione konkrete janë shfaqur në arenën publike. Duke gjykuar nga deklaratat e tyre publike, krerët kosovarë dhe serbë duket se duan të përqendrojnë fazën e re në fundin e dialogut, flitet për një marrëveshje gjithëpërfshirëse, përfundimtare dypalëshe midis dy shteteve, madje edhe për një marrëveshje historike mbi pajtimin serbo-shqiptar.
Përtej deklaratave të tilla shumë të përgjithshme, megjithatë, nuk ka informacion të mëtejshëm që do të bënte të mundur gjykimin e drejtimit në të cilin po lëviz faza e re e dialogut dhe sa serioze është përpjekja për të arritur në një marrëveshje përfundimtare. Në nivel kombëtar në Ballkanin Perëndimor, presidenti serb, Aleksandër Vuçiq hapi një “dialog të brendshëm”, ndërsa presidenti i Kosovës, Hashim Thaçi njoftoi synimet e tij për të formuar një “ekip të unitetit” për negociata të mëtejshme me Serbinë. Këto lëvizje të fundit kanë krijuar edhe më shumë konfuzion dhe kanë demonstruar mungesën e “unitetit kombëtar” në të dy vendet në dialog.
Dialogu ka nevojë urgjente për të ecur përpara në një drejtim të ri, ai ka rënë në një krizë të thellë në vitet e fundit siç dëshmohet nga pesë faktorët e mëposhtëm:
E para është vonesa ekstreme në zbatimin e marrëveshjes së Prillit 2013. Afati i fundit për zbatimin (fundi i viti 2013) ishte padyshim joreal, por tani është në vitin e katërt të vonesës së zbatimit – së shpejti do të vijë i pesti. Në tre nga katër vitet, dialogu u pezullua de facto për shkak të zgjedhjeve paralele në Kosovë dhe Serbi – me të paktën një palë zgjedhje të parakohshme. Kjo nuk ishte thjesht një rastësi si e para, por ishte rezultat i një aleance të heshtur midis Prishtinës dhe Beogradit që synonin shtyrjen e zbatimit. Kur është në kontrast me katër vjet e gjysmë që ka marrë për të integruar tre ish-institucionet shtetërore serbe (komunale, policore dhe gjyqësore) në Republikën e Kosovës, një proces që është ende në vazhdim, me rreth 300 institucione të tjera shtetërore serbe në tokën e Kosovës që nuk mbulohen nga Marrëveshja e Prillit, tregon paqëndrueshmërinë e procesit të dialogut deri tani.
Faktori i dytë është bllokimi për një çështje të pazbatuar të Marrëveshjes së Prillit, themelimin e një Asociacioni të Komunave me Shumicë Serbe. Kompromiset taktike të BE-së, si Marrëveshja e Asociacionit të 25 gushtit 2015, synonin të shmangnin një bllokim të plotë të Marrëveshjes së Prillit, por nuk bënë asgjë për të trajtuar dallimet parimore midis Prishtinës dhe Beogradit mbi karakterin qendror të Asociacionit, duke ndërlikuar më tej përpjekjet për të arritur marrëveshje mbi statutin e Asociacionit.
Së treti, është ndryshimi i retorikës së zyrtarëve serbë në dialog gjatë viteve. Në javët pas nënshkrimit të Marrëveshjes së vitit 2013, krerët e partive në pushtet dhe shteti diskutuan për humbjen e Kosovës dhe deklaruan se asnjë vullnet politik nuk ekzistonte për një zgjidhje ushtarake për të rifituar ish-provincën. Pastaj, në fillim të këtij viti, presidenti serb, Tomisllav Nikoliq, në kohën e incidentit të trenit serb, foli për dërgimin e tankeve në Kosovë për të rimarrë provincën. Insistimi i publikut për “neutralitetin ndaj statusit” (të supozuar) të Marrëveshjes së Prillit, një marrëveshje në të cilën zyrtarët shtetërorë serbë në mënyrë efektive nënshkruan për integrimin e policisë, gjyqësorit dhe institucioneve komunale në katër komunat e veriut të Kosovës në Republikën e Kosovës, ka lindur gjithashtu me kalimin e kohës. Në të njëjtën kohë, zyrtarët serbë vazhdojnë të fshehin përmbajtjen e dokumentit bazë të BE-së për procesin e pranimit të Serbisë – kornizën e negociatave të BE-së – nga publiku. Një dispozitë kyçe në dokument në mënyrë efektive siguron që territori i Kosovës do të hiqet nga shtrirja territoriale e institucioneve shtetërore të Serbisë përmes procesit të zbatimit të 35 kapitujve të negociatave të pranimit.
Faktori i katërt është se BE nuk e ka pastruar dëmin kolateral që ka prodhuar Marrëveshja e Prillit në Kosovë. Perëndimi i ka lejuar Beogradit të forcojë kontrollin e saj mbi politikën serbe të Kosovës me qëllim të sigurimit të kthesës politike të nënkuptuar në Marrëveshjen e Prillit (integrimi i pjesshëm në shtetin e Kosovës) duke pranuar formacionin e Beogradit të ashtuquajturën Lista Serbe (Lista Srpska ) në Kosovë, një sistem de facto serb me një parti. Duke vepruar kështu, ishte bashkëpunëtor në shkatërrimin e elementeve të dobëta të demokracisë lokale që kishin zënë rrënjë dhe duke i dhënë partisë një vend në qeverinë e Kosovës.
Faktori i pestë dhe i fundit i krizës së dialogut është mungesa e legjitimitetit të tij. Nëpërmjet dialogut, BE (dhe SHBA) në fakt kanë siguruar legjitimitet politik si për Vuçiqin, Thaçin dhe regjimet e tyre. Duke vepruar kështu, ata tregtonin demokraci për dialogun në të dy vendet. Kjo dhe dështimi i dialogut për të prodhuar përfitime të prekshme dhe kuptimplota për qytetarët e Kosovës deri më tani, ka bërë që shumica ta refuzojnë atë.
Pjesëmarrësit e dialogut e zhvendosën vëmendjen e tyre këtë verë në fund të procesit, duke synuar shkakun kryesor të krizës së dialogut, mungesën e një vizioni strategjik ose të një masterplani. Ajo u kishte mundësuar aktorëve vendas të përdorin një çasje taktike ndaj dialogut dhe u dha atyre mundësinë për të shtyrë zbatimin. Ajo gjithashtu detyroi BE-në në kompromise të shpeshta taktike që në një periudhë afatgjate të bëj më shumë dëme sesa të japin lehtësim në një periudhë afatshkurtër. Kur ky autor pyeti një përfaqësues të kancelarisë gjermane në vitin 2013, nëse ekziston një masterplan dialogu me një qëllim përfundimtar, përgjigja ishte: “Nëse ka, nuk do të të tregojmë.” Tre vjet më vonë, Kancelaria e njëjtë pranonte se nuk kishte masterplan, dhe përfaqësuesit e ekipit të Mogherinit u ankuan se ky dështim ka penguar seriozisht punën e tyre.
Megjithatë, konfuzionin e tanishëm në lidhje me këtë riorientim strategjik të dialogut, pra, a është i vërtetë dhe cili do të jetë rezultati, e kanë edhe publiku në Kosovë, Serbi dhe Perëndim dhe nuk është vetëm rezultat i Beogradit të zakonshëm, e Prishtinës që vërvitet dhe çështje e mbyllur e Shërbimit Evropian të Veprimit të Jashtëm, EEAS. Është rezultat i një procesi që ende nuk ka substancë të vërtetë. Duket se “faza e re” e dialogut rezultoi nga një ndërgjegjësim i kombinuar i EEAS-it për krizën serioze të dialogut dhe presionin politik të Shteteve të Bashkuara. Por mbetet e penguar seriozisht nga mungesa e përkohshme e një aktori kyç, Gjermanisë. Ishte gushti i vitit 2011 kur zëdhënësi i kancelares Merkel, njoftoi ndryshimin e politikës së BE-së mbi dialogun Kosovë-Serbi dhe marrëdhënien e saj më të afërt me udhëheqësin e ri serb Vuçiq, që mundësoi dialogun. Megjithatë, fillimi i një faze të dialogut të ri të Brukselit përkoi me fushatën për zgjedhjet parlamentare të Gjermanisë në shtator, pasuar nga negociata të komplikuara dhe të vazhdueshme të formimit të qeverisë, një qeveri e re gjermane nuk do të hyjë në zyrë para fillimit të vitit 2018.
Pasi të ndodhë kjo, Berlini duhet të rimarrë rolin e saj kryesues në dialog, duke marrë dhe mbështetur iniciativën e EEAS, duke filluar me riafirmimin e kornizës së dialogut, deklaratën e Merkelit në 2011 se koha e ndryshimeve kufitare në Ballkan ka mbaruar. Bazuar në këtë riafirmim, BE-ja, me mbështetjen e SHBA-së, duhet të vendosë fazën për negociatat Beograd-Prishtinë mbi një marrëveshje përfundimtare. Ata duhet të parashtrojnë të gjitha opsionet e mundshme për një marrëveshje të tillë, duke filluar nga një marrëveshje në përputhje me marrëveshjen e ashtuquajtur 1972 gjermano-gjermane (Grundlagenvertrag) që garanton anëtarësimin në OKB të të dy shteteve gjermane pa njohjen ligjore të njëra tjetrës, te njohja zyrtare e pavarësisë së Kosovës nga Serbia. Ata duhet të përcaktojnë qartë qëllimet e një marrëveshjeje të tillë, normalizimin e plotë të marrëdhënieve dypalëshe, duke përfshirë zgjidhjet për të gjitha çështjet e hapura (p.sh., çështjet kufitare, pronësore), integrimi i plotë i institucioneve të serbëve të Kosovës në shtetin e Kosovës / shpërbërja e të gjitha institucioneve shtetërore serbe në tokën kosovare, dhe subjektivitetin e plotë ndërkombëtar të Kosovës dhe garancitë formale-ligjore që pengojnë një shtet anëtar të BE-së që të bllokojë anëtarësimin e Kosovës.
Bazuar në këtë kornizë, BE dhe SHBA duhet të kthejnë topin në gjykatën e Beogradit. Ata duhet të kërkojnë që Beogradi të prezantojë ide konkrete për një marrëveshje përfundimtare që do të përmbushë të gjitha këto qëllime pa e njohur plotësisht Kosovën nëse qeveria serbe do të këmbëngulë mbi pozicionin e saj të tanishëm lidhur me njohjen.
Bodo Weber është një bashkëpunëtor i lartë i Këshillit të Politikave të Demokratizimit.
