Kontroll faktesh nga BIRN: A janë realizuar ndonjëherë paralajmërimet e presidentit serb Vuçiq për Kosovën?

Ky hap ishte i fundit në një mosmarrëveshje të gjatë, gjoja për targat, por të rrënjosur në kërkesën e Kosovës që Serbia dhe serbët në Kosovë të respektojnë pavarësinë e vendit, të shpallur në 2008.

Lëvizja mund të duket procedurale, por për presidentin serb Aleksandër Vuçiq ishte – edhe një herë – një pararojë për gjakderdhje.

Afati “do të thotë se autoritetet e Kosovës po planifikojnë një sulm të përgjithshëm në veri të Kosovës më e shumta deri më 1 tetor,” u tha ai gazetarëve një ditë më vonë. Kjo ishte e gjitha pjesë e një plani për të “dëbuar” serbët nga zona, “një stuhi e re”, tha ai, duke iu referuar operacionit ushtarak kroat të vitit 1995 që rimori një shtet rebel serb, por la disa qindra civilë serbë të vdekur dhe bëri që rreth 200,000 të largoheshin që aty.

Paralajmërimi u shfrytëzua nga tabloidet pro-qeveritare, por nuk ishte aspak i paprecedentë. Vuçiç, në fakt, e ka zakon të parashikojë konflikt të armatosur në Kosovë, por një kontroll i fakteve nga ana e BIRN tregon se çdo herë alarmet kanë qenë të rreme.

As zyra e Vuçiçit dhe as qeveria e Kosovës nuk iu përgjigjën kërkesave për koment.

“Serbia do të reagojë”

Shumë serbë u larguan nga Kosova me përfundimin e luftës së viteve 1998-1999, kur NATO-ja nisi një fushatë bombardimi 11-javore për të dëbuar forcat serbe të akuzuara për vrasjen dhe dëbimin e civilëve shqiptarë të Kosovës gjatë një fushate brutale kundër kryengritjes. Dhjetëra mijëra qëndruan, disa në një xhep kompakt të veriut të Kosovës pranë Serbisë.

Duke refuzuar të pranojë humbjen e kontrollit mbi Kosovën, Serbia vazhdoi të operonte një sistem paralel gjykatash, departamentesh policie dhe zyrash komunale, të zhvendosura në qytetet serbe jashtë Kosovës. Kjo përfshinte lëshimin e targave serbe për automjetet që shënojnë qytete në Kosovë.

Përpjekjet për zgjidhjen e çështjes janë zvarritur me vite. Në shtator të vitit të kaluar, kërkesa e Kosovës për heqjen e targave të tilla dhe zëvendësimin e tyre me targa të përkohshme të lëshuara nga Kosova shkaktoi një bllokadë serbe të pikave kufitare.

Duke e quajtur fillimin e bllokadave si “një nga ditët më të vështira për popullin tonë” në Kosovë, Vuçiç tha se i kishte thënë NATO-s: “Ne do të presim 24 orë që ju si NATO të reagoni. Vetëm nëse pogromi i popullit tonë vazhdon edhe pas kësaj, Serbia do të reagojë dhe nuk do të lejojë atë që ndodhi në vitin 1995 apo 2004”.

1995 i referohej Operacionit Stuhia, 2004 për trazirat e shqiptarëve të Kosovës që shënjestruan dhjetëra fshatra dhe objekte fetare serbe.

Por ndërkohë që pati shumë zhurmë, nuk pati asnjë konflikt dhe çështja u zgjidh me ndërmjetësimin e Bashkimit Evropian me idenë e re të përdorimit të afisheve për të fshehur simbolet shtetërore në targa. Zgjidhja ishte projektuar të ishte e përkohshme, por një marrëveshje afatgjatë nuk u arrit dot, duke nxitur njoftimin e Kosovës në qershor.

“Pushtimi” i nënstacionit

Energjia është një pikë tjetër e ndjeshëm në marrëdhëniet ndërmjet Serbisë dhe Kosovës; në fund të tetorit 2021, pas ditësh të tëra lajme në mediat pro-qeveritare serbe që parashikonin një “inkursion të planifikuar” nga autoritetet e Kosovës në një nënstacion të energjisë elektrike të vendosur në një komunë me shumicë serbe në veri, Vuçiç u tha mediave: “Ata planifikojnë të pushtojnë Vallaqin në periudhën në vazhdim.”

“Se kur do të ndodhë kjo dhe nëse do të ndodhë, këtë e vendosin ata. Unë u kërkoj të mos e bëjnë këtë. Vetëm kaq mund të them.”

Serbët që jetojnë në veri të Kosovës nuk e kanë paguar energjinë elektrike për më shumë se 20 vjet. Që nga viti 2017, faturat e energjisë elektrike për konsumatorët në katër komuna me shumicë serbe janë paguar nga qeveria e Kosovës me një kosto të vlerësuar për buxhetin prej rreth 12 milionë euro në vit.

Autoritetet e Kosovës nuk vepruan për nënstacionin e Vallaqit. Sipas një ‘harte rrugore’ të rënë dakord mes Beogradit dhe Prishtinës në qershor, serbët do të fillojnë të paguajnë për energjinë elektrike, jo shtetit të Kosovës por Drustvo Elektrosever, një degë në Kosovë e kompanisë shtetërore serbe të energjisë Elektroprivreda Srbije. Kosova do të ketë akses në nënstacionin e Vallaqit dhe infrastrukturën tjetër energjetike që autoritetet më parë nuk kishin mundësi të kishin akses.

E kaluara e kohës së luftës e VuçiçitZakoni i Vuçiçit për të evokuar Operacionin Stuhia kur paralajmëron për gjakderdhje në Kosovë ka një histori.

Në kohën e luftës 1991-1995 në Kroaci, Vuçiç ishte një anëtar i shquar i Partisë Radikale Serbe ultranacionaliste. Në mars 1995, ai foli në një tubim partie në qytetin e Glinës, atëherë pjesë e Republikës së vetëshpallur rebele të Krajinës Serbe, duke deklaruar se qeveria kroate “nuk do të mund të vinte më këtu, kurrë më me forcën e armëve, kurrë më ashtu siç e kishin menduar”.

Pesë muaj më vonë, Republika u fshi në Operacionin Stuhia dhe kontrolli kroat u rivendos mbi zona të territorit, duke përfshirë edhe mbi Glinën.

Në tetor të vitit të kaluar, kur policia e Kosovës u përlesh me serbët e Kosovës gjatë një operacioni kundër kontrabandës në qytetin e ndarë verior të Mitrovicës, Vuçiç shkoi drejt kufirit për të takuar udhëheqësit lokalë serbë, me kamera televizive.

Vuçiç tha se ishte e qartë se dikush “dëshiron sinqerisht konfliktin këtu” dhe kujtoi përsëri paralajmërimet e tij të mëparshme se Serbia nuk do të lejonte përsëritjen e Operacionit Stuhia ose trazirat anti-serbe të vitit 2004.

Në gusht 2018, Vuçiç u dërgoi një letër të hapur serbëve të Kosovës duke thënë se, për sa kohë që ai ishte president, “Serbia nuk do të lejojë dhunë të organizuar kundër serbëve dhe vendeve të tyre të shenjta”.

“Nuk do të ketë ‘Stuhi’ të re në Kosovë dhe Metohi”, shkroi ai, duke përdorur emrin e plotë zyrtar të përdorur nga Serbia për ish-krahinën e saj jugore.