‘Kaosi urban’ fajësohet për zhdukjen e gjelbërimit në Kosovë

Përderisa kërkesa për strehim në zonat urbane po rritet, zonat e gjelbra po anashkalohen dhe parqet po neglizhohen – duke përkeqësuar ndotjen e trafikut dhe cilësinë e jetës.

Kosova po përgatitet të futet në zgjedhjet lokale në fund të kësaj jave. Gjatë fushatës zgjedhore, kandidatët për kryetarë të komunave si dhe kandidatët për asamble komunale shpalosën programet e tyre dhe promovuan projekte të ndryshme infrastrukturore për zonat urbane: më shumë asfalt, më shumë parkingje, më shumë nënkalime dhe mbikalime, më shumë beton.

Por qytetet e Kosovës po mbyten gjithnjë e më shumë nga këto ndërtime dhe mungesa e parqeve po e bën jetën e qytetarëve edhe më të vështirë.

Pse politikanët vazhdojnë të premtojnë beton, kur Kosovës i duhen më shumë parqe!

Një pjesë e arsyes është mungesa e ndërgjegjësimit të qytetarëve në lidhje me nevojën për hapësira të gjelbra, thotë Armend Lubishtani, drejtues i një studio arkitektonike në Prishtinë.

“Kandidatët për kryetarë komunash duket se kanë planifikuar sipërfaqet e gjelbra pa analiza të duhura”, thotë Valdet Osmani, kryetar i Shoqatës së Arkitektëve të Kosovës.

Osmani thotë për BIRN se për të arritur kushtet e nevojshme për hapësirat e gjelbërta në zonat urbane, ekziston nevoja për të ndryshuar planet e zhvillimit, hartat e zonimit, zvogëlimin e koeficientëve të ndërtimit, zgjerimin e zonave të gjelbra dhe zonave të parkimit në ndërtesa shumëkatëshe.

“Duhet të ketë një sipërfaqe të gjelbër për kokë banori dhe duhet të ketë zona të gjelbra në çdo lagje dhe në çdo ndërtesë, jo vetëm në disa zona”, shton ai.

Pas luftës, Kosovës i duheshin shumë ndërtime urbane sepse mungesa e investimeve në infrastrukturë gjatë kohës së Jugosllavisë e kishte lënë vendin të pazhvilluar.

Por që atëherë betoni është bërë sinonim i urbanizimit, edhe pse urbanizimi, si koncept, nuk duhet të përfshijë vetëm beton, por të gjitha mënyrat e tjera për të përmirësuar jetën qytetare përmes përparimit dhe zhvillimit.

Pavarësisht kësaj, përpara zgjedhjeve të 17 tetorit, Lutfi Haziri, kandidat për kryetar i Lidhjes Demokratike të Kosovës, LDK, për Gjilanin, në “Debat Përnime” me Jeta Xharrën, kërkoi të fitonte vota duke premtuar akoma më shumë parkingje.

“Parkingu i parë nëntokësor do të jetë te Stacioni i ri i Autobusëve, i dyti tek Komuna, që do të rrënohen shumica e objekteve, i treti tek tregu i gjelbër, i cili do të përkthehet në ikubator për biznesin familjar dhe tjetra janë pesë parkingje mobile në Gjilan”, tha Haziri.

Planet për betonimin mbi hapësirat u prezantuan edhe nga kandidati për kryetar nga Nisma Socialdemokrate për Podujevën, Xhemajl Hasani. Duke folur për infrastrukturën në komunën e tij, ai zotohet se nëse fiton një mandat, do ta shtrojë vetë asfaltin!

Ndërkohë, në mungesë të gjelbërimit, qytetet mbyten me beton në hapësirat publike, duke e kthyer Kosovën në një tokë ngjyrë hiri.

Shumë qytete nuk kanë as një park qendror. Dhe ato pak hapësira të gjelbra të mbetura shpesh nuk i plotësojnë kërkesat esenciale të qytetarëve.

Zana Sokoli, Këshilltare dhe arkitekte e Planifikimit Urban në UN- Habitatit, i tha BIRN-it se mënyra për funksionimin e komunave është të hartojnë qendrat e qyteteve duke përcaktuar hierarkinë e transportit.

Arsyeja se pse e cilëson të rëndësishme përshtatjen e transportit me strukturën e qyteteve është se mbingarkesa, ndotja e ajrit, mungesa e zonave të parkimit, mungesa e hapësirave te gjelbra, mungesa e trotuareve dhe korsive të biçikletave të cilat kanë bërë të pamundur misionin e qyteteve për t’iu nënshtruar tranzicionit të qëndrueshëm.

Ndërtimi pa kontroll

Mungesa e parqeve dhe hapësirave të gjelbra po krijon kaos urban, paralajmëroi Sokoli, duke shtuar se as komunat dhe as qytetarët nuk janë të vetëdijshëm për kaosin urban në të cilin i kanë kthyer qytetet e tyre.

“Shumë hapësira publike të gjelbra përurohen për të “jetuar “, por për fat të keq ato nuk” mbijetojnë “,” thotë ajo.

Qyteti i Vushtrrisë ka vetëm një park, atë kryesorin, “Adem Jashari”, dhe katër hapësira të tjera të gjelbra në zonën urbane, por ato nuk i plotësojnë nevojat e 70,000 banorëve.

Drejtori i Urbanizmit në komunë, Berat Sadiku, i tha BIRN-it  se komunës i duhen më shumë hapësira të gjelbra dhe publike.

Pa dhënë ndonjë plan të saktë për hapësira të tilla të gjelbra, Sadiku këmbënguli që Vushtrria planifikon të paktën të mirëmbajë hapësirat e saj të gjelbra dhe në të njëjtën kohë t’i zgjerojë ato.

Ligji për Mjedisin thotë se sipërfaqet e gjelbra publike në vendbanimet dhe në pjesët e përfshira në planet hapësinore dhe urbane, duhet të mirëmbahen.

Megjithatë, Komuna e Prishtinës, e cila njihet për vrullin e ndërtimit të saj, dhe është renditur si një nga qytetet më të ndotura në botë, ka vetëm një park të qytetit, i cili mbetet larg një parku të denjë për një kryeqytet.

Parku Taukbahçe dhe Parku Arbëria janë në të njëjtën situatë. Zgjidhja e vetme për qytetarët e Prishtinës mbetet Parku Rajonal Gërmia, i vendosur në periferi të qytetit.

Banori i Prishtinës Naim Boshnjaku kalon kohën e lirë me nipërit dhe mbesat e tij në Parkun Ulpiana për t’u larguar nga zonat e bllokuara me vetura.

Ndërsa lavdëron këtë park, ai shpreh shqetësimin për gjendjen e mjerueshme të gjelbërimit në Prishtinë, duke e quajtur Ulpianën një oazë të rrallë.

 “Prishtina në aspektin e gjelbërimit as që mund të quhet qytet e le më kryeqytet,” tha ai.

“Hap sytë dhe sheh qiellin dhe ndërtesa, asgjë tjetër,” shton ai, duke shprehur frikën se lagjet e tjera në Prishtinë po vuajnë gjithashtu nga humbja e gjelbërimit.

“Dikur nuk mund ta imagjinonit sa gjelbërim kishte Prishtina, por ata filluan të ndërtojnë pa kontroll, kështu që tani le të vuajmë ne qytetarët,” vazhdon ai.

Në mungesë të hapësirave publike në lagjet urbane, të cilat janë zënë nga blloqet e banimit dhe ndërtesat e biznesit gjatë ristrukturimit pas viteve 1990, komuna ka vendosur të rinovojë sheshet e vjetra, duke shtuar gjelbërim, kënde lodrash për fëmijë dhe qoshe në disa lagje.

Drejtoresha e Parqeve në Prishtinë, Fatime Hajdari, tha për BIRN se ata kanë ndërtuar Parkun e ri Arbëria, kanë filluar punimet në Parkun “Mati 1” dhe këtë muaj pritet të përfundojë rinovimi i Parkut të Qytetit.

Qyteti i Ferizajt po rritet me shpejtësi, por parqet jo

Mungesa e parqeve dhe sipërfaqeve të gjelbra është gjithashtu e theksuar në Ferizaj. Drejtori i Urbanizmit, Lulzim Aliu, tha për BIRN se ekziston vetëm Parku Liria në zonën urbane. Pas kërkimit në Gjeoportalin zyrtar të Qeverisë së Kosovës, BIRN zbuloi se as ky park nuk duket si pjesë e zonës urbane.

Ferizaj është qyteti i tretë më i madh në Kosovë për nga popullsia, por ndërtimi i infrastrukturës e ka lënë atë pa një park qendror. Komuna thotë se planifikon të rrënojë shumë ndërtesa publike dhe më pas t’i transformojë këto zona në parqe. Kjo mbetet shpresa e vetme për Ferizajn.

Ferizaj është një qytet me rritje të shpejtë, me ndërtime masive për të përmbushur nevojat e banimit për njerëzit që po lëvizin në zonën urbane. Kryetari aktual, Agim Aliu i ka dhënë përparësi ndërtimit të nënkalimeve, për të kapërcyer problemin e makinave në mes të qytetit.

Edhe pse në Ferizaj këtë vit trendi drejt ndërtimit të nënkalimeve po vazhdon, Aliu tha se duke marrë parasysh se rreth 80,000 banorë jetojnë në zonën urbane, parashikohet zgjerimi i dy parqeve ekzistuese dhe ndërtimi i tre parqeve të tjera, siç është krijimi të hapësirave të gjelbra në oborret e shkollave dhe në qytet.

Në Drenas, një qytet më i vogël në rajonin e Drenicës, i njohur për shtrimin me asfalt ndër vite, komuna thotë se ka shtatë hapësira të gjelbra ose parqe në zonën urbane.

Por hulumtimi i BIRN-it tregon se këto parqe në zonën urbane nuk janë funksionale dhe as nuk duken si zona rekreative. Këto hapësira të gjelbra nuk janë të mjaftueshme për qytetarët, veçanërisht pensionistët e moshuar që duan të kalojnë kohë jashtë.

Në mungesë të një parku të përshtatshëm për t’u çlodhur, 77-vjeçari Hetem Bardhi e kalon pjesën më të madhe të kohës në shtëpinë e tij në Drenas.

“Ne kemi një park … por nuk ka vende atje. Kur duam të dalim atje … ato pak vende që ekzistojnë janë dëmtuar. Ata po i shkatërrojnë ata, “tha pensionisti i shqetësuar, i cili dëshiron të shohë parqet e duhura të ndërtuara për brezat e ardhshëm.

Përgjigjet e disa komunave të Kosovës për BIRN evidentojnë se shuma që shpenzojnë qytetet për zonat e gjelbra arrin miliona euro.

Në Prishtinë, çdo vit ndahen 1-5 milion euro për mirëmbajtjen dhe kultivimin e hapësirave të gjelbra dhe 1 milion të tjera për zëvendësimin e parqeve të reja. Ferizaj shpenzon mbi 500,000 euro.

Vushtrria për dy vjet ka ndarë 100,000 euro për mbjelljen e pemëve zbukuruese. Drenasi ka planifikuar që për çdo vit fiskal të ndajë 20,000 euro për krijimin e hapësirave të gjelbra.

Blloqe banesore pa oborre 

Përveç mungesës së parqeve në komuna, mungesa e hapësirave të gjelbra rreth ndërtesave të tyre është një problem për shumë banorë të blloqeve banesore.

Fluksi në qytete dhe ndryshimi i strukturave të familjes nga familje të mëdha në ato bashkëkohore, ka krijuar një kërkesë të madhe për strehim kolektiv.

Me fluksin e ndërtimit të këtyre ndërtesave, kërkesa për më shumë hapësira rekreative është rritur, por edhe trafiku është rritur gjithashtu.

 “A ka ndonjë hapësirë ​​të gjelbër në blloqet e banimit a?” Zana Sokoli u përgjigj kur u pyet nga BIRN për gjelbërimin në blloqet banesore.

“Të vetmet hapësira publike në lagje janë rrugët dhe trotuaret – të gjitha të zëna nga makina të parkuara,” shtoi ajo.

Sokoli thotë se këto hapësira shpesh uzurpohen nga makinat si dhe “privatizohen” padrejtësisht nga bizneset, pavarësisht faktit se hapësirat publike duhet të jenë të arritshme për të gjithë.

Si konsulente e dizajnit urban, Sokoli thotë se gjendja e keqe e hapësirave të gjelbra në Kosovë është rezultat i mos mirëmbajtjes nga komunat dhe nga kompanitë e kontraktuara nga komunat.

Ky artikull fillimisht është publikuar në Prishtina Insight.