Jam rritur në një diktaturë paranojake - Izolimi i Rusisë nuk do t’i sjellë paqe Evropës
Në shkollë, ne e praktikonim strehimin në bunkerë të nëndheshëm. Historia e Shqipërisë na mëson se vetëm dialogu dhe integrimi i japin fund ciklit të luftës
“A funksionojnë ende bunkerët në Shqipëri?” pyeti djali im 11-vjeçar kur dëgjoi lajmin se Rusia kishte pushtuar Ukrainën. “Disa,” i thashë. “Pse?” “Në rast se ka një luftë në Evropë dhe ne duhet të gjejmë strehim,” u përgjigj ai.
Isha në moshën e tij, një nga herët e fundit që e “praktikuam luftën” në shkollë. Në atë kohë punonin të gjithë bunkerët, jo vetëm disa – në të vërtetë ishin nga të paktët që “punonin” ende në Shqipërinë komuniste. Një ose dy herë në vit binte alarmi dhe ne dilnim me vrap nga klasat tona në strehën më të afërt: një tunel i gjatë, i errët, nëntokësor që, sipas legjendës, shtrihej deri në kufirin me Jugosllavinë – edhe pse askush nuk guxonte të rezzikonte më shumë se disa qindra metra brenda.
Kur lufta e ftohtë mbaroi, qindra mijëra bunkerë të ndërtuar për t’i mbrojtur njerëzit nga kërcënimi i luftës bërthamore fituan një sërë përdorimesh të reja: nga tualetet në natyrë tek vendbanimet për lakuriqët e natës, nga kafenetë nëntokësore tek vendet sekrete për të dashuruarit. Ishte një simbol i fuqishëm që konflikti midis asaj që ne në Shqipëri e quanim “Perëndimi imperialist” dhe “lindja revizioniste” i ishte lënë në ngarkim tashmë së shkuarës.
Teksa po rritesha, kërcënimi i përhershëm i luftës ishte kushti për ta siguruar një paqe të përhershme në shtëpi: një lloj paqeje në të cilën të gjitha kundërshtimet hasin në represion dhe njerëzit nuk kanë zgjidhje tjetër veçse të binden. Gjatë shekullit të 20-të, vendi im, Shqipëria, i ndërpreu gradualisht lidhjet me pjesën tjetër të botës. Sa më e izoluar bëhej, aq më paranojakë rriteshin e bëheshin elitat e saj politike, aq më shumë forcohej kontrolli i tyre mbi ata që guxonin të shfaqnin mospajtimet e tyre.
Pata këtë përvojë në mendjen time teksa po ndiqja pushtimin e Ukrainës nga Rusia; Jam bërë disi skeptike ndaj pikëpamjes se një gamë e gjerë sanksionesh, të cilat i shkëputin rusët nga pjesa tjetër e botës, do të shërbejnë për ta delegjitimuar Kremlinin në sytë e tyre. Ka qenë e pamundur të mos mendojmë për “praktikën tonë të luftës” ndërkohë që shihja pamjet rrëqethëse të qytetarëve të pafajshëm ukrainas të grumbulluar në bunkerë të së kaluarës, të strehuar nga bombat që duhet të ishin dukur si një kërcënim abstrakt, jomaterial derisa nuk ishin të tilla.
Ashtu sikurse ne, ata janë figura shahu në një lojë fatale të politikës së fuqive të mëdha. Porse, vetëm disa prej tyre do ta kenë fatin të mbijetojnë deri në raundin tjetër. Për shumë njerëz, fundi i armiqësive do të jetë i ngjashëm me atë lloj paqeje të përmendur nga filozofi Immanuel Kant në ‘Drejt paqes së përhershme’, një nga tekstet më të famshme kundër luftës së Iluminizmit Evropian: paqja e përhershme e varrezave.
E shkruar në vitin 1795, në kulmin e luftërave revolucionare franceze, eseja e Kantit u ndikua shumë nga autori francez Charles-Irénée Castel, abbé de Saint-Pierre. Në vitin 1712, pak para traktatit të Utrehtit, i cili e përuroi epokën e politikës së fuqive të mëdha e cila, mjerisht, është ende shumë me ne, Saint-Pierre avokoi themelimin e një Bashkimi Evropian të shteteve që do ta përfshinte Rusinë. Si Saint-Pierre ashtu edhe Kanti e dinin se një politikë e bazuar në ekuilibrin e fuqive nuk do të ishte kurrë në gjendje të prodhonte paqe të qëndrueshme. Luftërat e ardhshme tregtare, luftërat civile dhe luftërat midis shteteve vështirë se do të mund të shmangeshin pa garancinë e një federate të vërtetë gjithëpërfshirëse të shteteve, ku “më të dobëtit do të kishin mjaft siguri që më të fuqishmit nga fuqitë e mëdha nuk do të ishin në gjendje t’i dëmtonin ata”.
Bota mund të dukej shumë ndryshe nëse ato projekte do të ndiqeshin atëherë. Sot, e përballur me realitetet e Evropës bashkëkohore, ku Gjermania ka vendosur ta ndryshojë politikën e saj mbrojtëse disadekadashe për t’i rritur shpenzimet e saj ushtarake, ku Suedia dhe Finlanda e mendojnë anëtarësimin e përshpejtuar në NATO dhe ku perspektiva e luftës bërthamore e shqetëson edhe një 11 -vjeçar të lindur në Londër, ata kanë një unazë të veçantë utopike. Ku e gjen njeriu shpresën?
Një mënyrë mashtruese për të menduar për shpresën duket sikurse një pozicionim që qëndron diku midis një dëshire dhe besimit: një dëshirë për një rezultat të caktuar dhe një besimi se rezultati do të jetë i favorshëm. Në këtë kuptim, të jesh shpresëdhënës do të thotë ta vëzhgosh botën dhe të gjesh prova se rrjedha e ngjarjeve mbështet një këndvështrim përgjithësisht optimist. Por, kur përballemi me brutalitetin dhe shkatërrimin e agresionit rus kundër Ukrainës, është e vështirë të mos arrihet në përfundimin, siç bën Tolstoi në ‘Luftën dhe Paqen’, se “sa më i lartë të shkojë intelekti njerëzor në zbulimin e gjithnjë e më shumë qëllimeve, aq më e qartë bëhet se qëllimi përfundimtar është përtej të kuptuarit”. Ndërkohë që ne të gjithë përpiqemi dhe nuk arrijmë ta lexojmë mendjen dhe qëllimet e Vladimir Putinit, frika e zëvendëson racionalitetin, Leviathani çliron fuqinë e tij dhe çdo shpresë duket e humbur.
Megjithatë, ka një këndvështrim tjetër nga i cili mund ta mendosh për shpresën. Shpresa nevojitet më së shumti kur bota duket e pashpresë. Për Kantin, shpresa nuk është diçka që e gjen në botë, është një imperativ kategorik. Ne mund të tërhiqemi nga njëri-tjetri ose mund të parashikojmë projekte politike që janë vërtet gjithëpërfshirëse: një largim nga status quo-ja, nga bota e sferave të ndikimit dhe kufijve që i mbrojnë interesat ekzistuese ushtarake dhe ekonomike. Cila nga këto qëndrime mbizotëron në çdo moment të caktuar varet nga pritshmëritë që kemi për njëri-tjetrin, nëse e shohim njëri-tjetrin si objektiva për ta shkatërruar njëri-tjetrin ose sikurse njerëz e tjerë me të cilët të angazhohemi.
Projekti evropian i një federate kozmopolite të shteteve, përfshirë edhe Rusinë, diskutohet në faqet e para tek “Lufta dhe Paqja”. “Paqja e përhershme është e mundur,” thotë Pierre Bezukhov i Tolstoit, “por jo nga një ekuilibër i fuqisë politike”. Tolstoi na mëson se edhe në mes të konfliktit fatal, njëfarë besimi në njerëzillëkun e armikut prapë duhet të mbetet. Kur armiqësitë degjenerojnë në një luftë shfarosjeje, argumenton Kanti, e gjithë drejtësia shkatërrohet dhe paqja e përhershme shndërrohet në “varrosje të madhe të racës njerëzore”. Në këtë botë, asnjë bunker nuk mund të kryejë punë. Sa më i madh të jetë tmerri i luftës, aq më e ngutshme është detyra morale për të shpresuar./The Guardian
- Lea Ypi është autore shqiptare e librit ‘Të Lirë: Të rritesh në fund të historisë’ dhe është profesoreshë e teorisë politike në Shkollën Ekonomike të Londrës (London School of Economics)
