Djemtë e Frenkit: Djemtë e kriminelit serb të luftës lidhje me një tregtar armësh në listën e zezë

BIRN ekspozon lidhjet e biznesit midis djemve të kriminelit serb të dënuar të luftës “Frenki” Simatoviq dhe një rrjeti individësh dhe kompanish offshore që SHBA-ja thotë se punojnë për për tregtarin e armëve, pjesë e listës së zezë, Slobodan Tesiq.

Në kulmin e pushtetit të tij në vitet 1990, syzet model aviator Ray Ban të Franko “Frenki” Simatoviqit ishin simbol i imazhit të një “njeriu misterioz” që ai e kultivoi si komandant i Njësisë elitare të Operacioneve Speciale të Serbisë. Mediat serbe shpesh i referoheshin biografisë së tij “jozyrtare”.

Slobodan Tesiq, një nga tregtarët më të fuqishëm të armëve në Ballkan, ka një neveri të ngjashme ndaj publicitetit; i futur në listën e zezë nga Shtetet e Bashkuara, ai është fotografuar rrallë dhe pothuajse nuk komunikon kurrë me mediat.

Kaq kishin të përbashkët këta dy burra, ose kështu mendohej.

Në fakt, sipas gjetjeve të një investigimi të BIRN, për më shumë se një dekadë ndërsa babai i tyre po gjykohej për krime lufte të kryera nga forcat serbe në Kroaci dhe Bosnje e Hercegovinë, djemtë e Simatoviqit bënin biznes me bashkëpunëtorë dhe kompani të lidhura me Tesiqin.

Që nga viti 2008, njëri ose të dy djemtë – 41-vjeçari Mario Simatoviq dhe 48-vjeçari Igor Simatoviq – kanë punuar ngushtë me Nemanja Kuntiq, një përfaqësues i “Moonstorm Enterprises Ltd”, e regjistruar në Qipro, e cila u godit me sanksione nga SHBA-ja në vitin 2019 “sepse ishte në pronësi ose kontrollohej nga, ose që ka vepruar ose është pretenduar se operon për ose në emër të, drejtpërdrejt ose tërthorazi, Tesiqit”.

Igor Simatoviq ka bashkëpunuar me Kuntiqin – i cili nuk është në listën e zezë të SHBA-së – në të paktën gjashtë ndërmarrje të ndryshme, duke përfshirë disa të regjistruara në parajsa të njohura fiskale.

BIRN mundi të zbulojë gjithashtu se Mario Simatoviq, Kuntiqi dhe një numër bashkëpunëtorësh janë bashkëpronarë të një kompanie të quajtur “East Iron”, e cila në vitin 2018 mori përsipër një borxh prej 10 milionë eurosh të Libisë ndaj një kompanie tjetër me bazë në Qipro, “Charso Limited”, e futur në listën e zezë nga SHBA-ja për lidhjet e saj të supozuara me Tesiqin. “Charso” kishte dërguar armë në Libi.

Në mars, Forbes Serbia raportoi se Serbia kishte arritur një marrëveshje për të shlyer borxhin e marrë nga “East Iron” dhe duke e bërë këtë shkurtoi borxhin e saj ndaj Libisë për eksportet e naftës në vitet 1980. Sipas dokumenteve gjyqësore të siguruara nga BIRN, marrëveshja midis “East Iron” dhe shtetit libian është aktualisht përpara Gjykatës Komerciale Serbe, me ministritë e financave dhe të punëve të jashtme të Serbisë në mosmarrëveshje në lidhje me faktin nëse duhet të rregullohet në nivel shtetëror.

Mënyra se si vëllezërit Simatoviq përfunduan në biznes me bashkëpunëtorët e Tesiqit nuk është plotësisht e qartë, por dy burime të ndryshme në industrinë e armëve, një aktual dhe një i mëparshëm, thanë se ata me gjasë ishin mbledhur nga mafiozi i ndjerë serbo-amerikan Bosko “Yugo” Radonjiq, një lider i bandës kriminale irlandezo-amerikane “Westies” në Hell’s Kitchen të Nju-Jorkut, një nga themeluesit e “Group America”, organizatës kriminale të dyshuar për trafik droge dhe një bashkëpunëtor me John Gotti nga familja italiane Gambino.

Sipas raportimeve të mediave, Radonjiqi u kthye në Jugosllavi gjatë shpërbërjes së saj në vitet 1990, kur ai siguroi para për armë dhe pajisje ushtarake dhe zhvilloi një marrëdhënie me shërbimin e sigurimit shtetëror serb, ku Simatoviqi ishte krahu i djathtë i shefit të sigurimit shtetëror Jovica Stanisiq, i akuzuar bashkë me të në gjykatën e Kombeve të Bashkuara për krime lufte në Hagë.

Simatoviqi i madh, tani 74 vjeç, ishte një vizitor i shpeshtë i klubit të natës Lotus të Radonjiqit në Beograd në periudhën që çoi në dorëzimin e tij në Hagë në fund të vitit 2009, tha tregtari aktual i armëve, i cili foli në kushte anonimiteti.

“Frenki ishte gjithmonë aty, ashtu si Tesiqi”, tha ai për BIRN. “Ky mund të jetë vendi ku rrugët e tyre u kryqëzuan.”

“Ryshfete dhe ndihmë financiare” për marrëveshje armësh

Të liruar fillimisht nga akuzat në vitin 2013, Stanisiqi dhe Simatoviqi u shpallën fajtorë në vitin 2021 për trajnimin e forcave serbe që kryen vrasje dhe spastrim etnik në Bosnje dhe Kroaci, një vendim historik që vërtetoi përfshirjen e drejtpërdrejtë të Serbisë në mizoritë në të dy vendet pas deklaratave të tyre të pavarësisë nga Jugosllavia federale.

Duke vendosur se ata kishin ndihmuar dhe nxitur krime kundër njerëzimit, gjykata i dënoi të dy burrat me 12 vjet burg, të rritur në 15 vjet në 2023.

Gjatë asaj kohe, djemtë e Simatoviqit po ndërtonin portofolat e tyre të biznesit në bashkëpunim me Kuntiqin, 48 vjeç, dhe bashkëpunëtorë të tjerë të Tesiqit.

Sipas dokumenteve të siguruara nga BIRN në arkivin e regjistrit të biznesit të Serbisë, Kuntiqi është i lidhur me një numër kompanish dhe individësh të vendosur në listën e zezë nga SHBA-ja për lidhjet e tyre me Tesiqin.

Pasi kaloi gati një dekadë në listën e ndalimit të udhëtimit të OKB-së për shkeljen e sanksioneve kundër eksporteve të armëve në Liberi, Tesiqi u “caktua” nga SHBA-ja në 2017 se kishte dhënë “ryshfete dhe ndihmë financiare” për të siguruar kontrata armësh me vende të ndryshme.

Një nga kompanitë e listuara në listën e zezë është “Moonstorm”, e cila është e regjistruar në të njëjtën adresë qipriotë si dy kompani të tjera të listuara në listën e zezë nga SHBA-ja si “në pronësi ose të kontrolluara” nga Tesiqi – “Charso Limited” dhe “Grawit Limited”.

Në vitin 2015, media malazeze përmendi Kuntiqin si përfaqësuesin e “Moonstorm” në eksportin e mortajave 120 mm të prodhimit shqiptar në Jemen nëpërmjet portit malazez të Barit. Dokumentet e siguruara nga BIRN konfirmojnë lidhjen midis “Moonstorm” dhe Kuntiqit.

Ato zbulojnë gjithashtu lidhjet e biznesit të Kuntiqit me Goran Andriqit, i sanksionuar nga SHBA-ja në 2019 si “një nga bashkëpunëtorët më të afërt të Tesiqit”, i cili, thanë ato, “përfaqësonte Tesiqin në shitje të ndryshme ndërkombëtare, duke përfshirë kryerjen e negociatave në emër të Tesiqit ndërsa Tesiqi ishte në listën e ndalimit të udhëtimit të OKB-së dhe i pamundur për të udhëtuar”.

Kuntiq dhe Andriq janë të lidhur nëpërmjet “Alpha International LLC”, e cila është e regjistruar në parajsën fiskale amerikane të Delauerit. Kuntiqi ishte përfaqësues ligjor i kompanisë, ndërsa Andriqi ishte përfaqësues ligjor i degës së saj serbe deri në vitin 2010, kur u zëvendësua nga një bashkëpunëtor i njohur i vëllezërve Simatoviq.

Dega serbe e “Alpha International” ishte e regjistruar në të njëjtën adresë si “Velcom Trade”, të cilën SHBA-ja e sanksionoi në vitin 2019 për shkak se ishte “në pronësi ose kontrolluar nga, ose vepronte ose pretendohej se vepronte për ose në emër të, drejtpërdrejt ose tërthorazi, Andriqit”. “Alpha International LLC” ishte në pronësi të “Moonstorm”.

BIRN kontaktoi Kuntiqin për sa i takon lidhjeve me Tesiqin, por ai nuk pranoi të komentonte, duke thënë: “Nuk dua të përgjigjem për asgjë”.

Fshehje e gjurmëve të armëve

BIRN ka zbuluar gjithashtu një lidhje midis “Moonstorm” dhe vëllezërve Simatoviq nëpërmjet një kompanie serbe të quajtur “Topcider Heights”.

“Topcider Heights” u themelua fillimisht në 2005 si CT group, më pas u riemërua “Neoport”, në pronësi të Kuntiqit. Në vitin 2008, Kuntiqi emëroi Mario Simatoviqin si drejtor të saj në moshën 24-vjeçare. Në vitin 2009, kompania u riemërtua “Topcider Heights” dhe Mario Simatoviqi u zëvendësua nga Milan Garaca, i cili solli një apartament me vlerë 390,000 euro si kapital dhe mori 99 për qind të pronësisë.

Garaca më pas në vitin 2010 ia dhuroi kompaninë, së bashku me apartamentin, “Moonstorm”-it, pa asnjë kompensim, tregojnë dokumentet e siguruara nga BIRN.

Në vitin 2015, një tjetër kompani offshore, “Pro Sport Inc” e regjistruar në Belize – e përfaqësuar nga Kuntiqi – mori pronësinë e “Topcider Heights” nga “Moonstorm”. Vetëm tre muaj më vonë, “Topcider Heights” kishte përsëri një pronar të ri – “Winter Investment LLC” të regjistruar në Uashington, në pronësi të barabartë të Kuntiqit dhe Igor Simatoviqit.

Përdorimi i kompanive offshore dhe ndryshimet e shpeshta në pronësi janë karakteristikë për marrëdhëniet e biznesit të Kuntiqit dhe Igor Simatoviqit.

Nuk ka asgjë të paligjshme në zotërimin e kompanive offshore dhe BIRN nuk ka asnjë provë për aktivitet të paligjshëm nga ana e Kuntiqit apo vëllezërve Simatoviq.

Në përgjithësi, megjithatë, përdorimi i kompanive offshore dhe ndryshimet e shpeshta në pronësi janë flamuj të kuq për agjencitë e zbatimit të ligjit që merren me krimin financiar, pastrimin e parave dhe korrupsionin.

Goran Radosavljeviq, një ekonomist dhe drejtor i Institutit të Fakultetit të Ekonomisë, Financës dhe Administratës, FEFA, i tha BIRN se përdorimi i gjerë i destinacioneve offshore ndonjëherë mund të nënkuptojë tre gjëra:

“Së pari, personat pas tyre duan t’i bëjnë transaksionet financiare më pak të gjurmueshme, në mënyrë që origjina e parave të fshihet për ndonjë arsye. Shpesh, kjo bëhet kur paratë merren nga veprimtari kriminale; së dyti, për të fshehur pronarin e vërtetë; dhe së treti, për të shmangur pagesën e plotë të taksave.”

Ndryshimi i pronësisë e bën më të vështirë që autoritetet që të “ndjekin gjurmët e parave”, tha Radosavljeviqi.

“Kur doni të fshihni origjinën e parave dhe transaksione potencialisht problematike, përdorni kompani offshore.”

Lidhje me Libinë

Kuntiqi dhe djali i vogël i Simatoviqit, Mario, zotërojnë secili 25 për qind në “East Iron”, kompania në qendër të marrëveshjes së diskutueshme të borxhit me Libinë.

Pjesa e mbetur prej 50 për qind iu dha falas nga Igor Simatoviqi Natasa Jurisiq Trojanoviqit, e cila është gjithashtu drejtoreshë në kompaninë “Green Water” të Igor Simatoviqit.

Sipas Insajder, origjina e marrëveshjes së diskutueshme të borxhit të Libisë është në prill të vitit 2013, kur një delegacion libian vizitoi ministrinë e mbrojtjes të Serbisë, të udhëhequr në atë kohë nga Aleksandër Vuçiq, atëherë lider i Partisë Progresive Serbe në pushtet, SNS, dhe tani president i Serbisë.

I pranishëm në takim ishte Tesiqi, në atë kohë në listën e zezë të OKB-së për thyerjen e embargos së armëve ndaj Liberisë.

Petar Boskoviq, i cili ishte gjithashtu i pranishëm si kreu i marrëdhënieve me publikun në ushtri dhe ministri, tha se përfshirja e Tesiqit ishte një surprizë e plotë.

“U trondita nga prania e tij në atë takim”, tha Boskoviq për BIRN. “Ishte absolutisht një lëvizje politike nga SNS-ja që Tesiqi të ishte atje.”

Siç raportoi Insajder, rezultati ishte një marrëveshje armësh e konfirmuar vitin pasues midis “Charso”-s dhe Libisë, duke e bërë efektivisht Tesiqin një ndërmjetës midis dy shteteve që kishin pasur marrëdhënie të mira tregtare dypalëshe për dekada.

Në vitin 2015, një raport i Këshillit të Sigurimit të OKB-së vuri në dukje rolin e Tesiqit në eksportin e armëve në Libi, pavarësisht faktit se marrëveshja ishte ndërmjetësuar kur ai ishte nën sanksionet e OKB-së.

“Charso Limited” u fut në listën e zezë nga SHBA-ja në 2017; një vit më vonë, “East Iron” mori përsipër një borxh prej rreth 10 milionë eurosh që i detyrohej ministrisë së mbrojtjes të Libisë.

BIRN i dërgoi pyetje “East Iron” dhe secilit aktor individual në marrëveshje. Vladimir Sumkaraç, një avokat për “East Iron”, tha se kompania “nuk do të komentojë asgjë në lidhje me këtë procedurë, sepse është ende në vazhdim”.

Ai shtoi: “Ne do të kërkojmë nga ju që të mos komentoni për procedurën e përmendur derisa ajo të përfundojë në Gjykatën Komerciale në Beograd, sepse në të kundërtën do të interpretohet si formë presioni ndaj gjykatës para se ajo të marrë një vendim në procedurën përmbarimore, gjë e cila mund të nënkuptojë ndërhyrjen tuaj të drejtpërdrejtë në procedurën përmbarimore e cila është ende në proces dhe për rrjedhojë përgjegjësi për çdo dëm të mundshëm që rezulton nga një veprim i tillë.”

Simatoviqët, megjithatë, me sa duket, kishin gjithashtu një lidhje me Libinë.

Sipas një ish-punonjësi të një institucioni që vepron në kuadër të ministrisë serbe të mbrojtjes, Mario Simatoviqi ishte i përfshirë në pritjen e një delegacioni libian në Serbi të udhëhequr nga djali i ish-diktatorit Muammar Gaddafi, Saif al-Islam, midis 2008 dhe 2010, kur u diskutua një marrëveshje për ndërtimin e një spitali ushtarak në Tripoli nga firmat serbe.

“Ai (Marioja) ishte gjithmonë aty me delegacionin, duke organizuar aktivitete, duke bërë rezervime për klube dhe restorante”, tha ish-punonjësi për BIRN në kushte anonimiteti. “Ai kishte një lidhje me dikë në anën libiane. Si përfundoi djali i Frenkit në atë biznes? Mendoj se është një rast lidhjesh të vjetra nga koha e sigurimit shtetëror.”

Gjithashtu përmes Sumkaraçit, avokatit, vëllezërit Simatoviq nuk pranuan të komentojnë për këtë histori. Në një përgjigje me shkrim për BIRN, Sumkaraç tha se nuk kishte “interes publik për të mësuar rreth marrëdhënieve të mundshme miqësore të njerëzve të caktuar”.

Marrëdhëniet e biznesit me Bekon

Lidhjet e Simatoviqit nuk ndalen te Tesiqi.

Igor Simatoviq ndan pronësinë në një kompani me manjatin e shquar serb Milan Beko, i cili ishte i përfshirë në një sërë marrëveshjesh privatizimi të cilësuara nga Bashkimi Evropian si të dyshimta – Porti i Beogradit, gazeta Vecernje Novosti dhe shitësi me pakicë “C Market”.

Kompania, “Blancora”, është 20 për qind në pronësi të “Green Water” të Simatoviqit; Bekoja mban pjesën tjetër nëpërmjet kompanisë greke “Oradea Monoprosopi”.

Bekoja ishte një ministër kabineti në fund të viteve 1990, kur Serbia drejtohej nga Sllobodan Millosheviqi, por ishte gjithashtu mik i Zoran Djindjiqit, kundërshtarit kryesor politik të Millosheviqit dhe më vonë kryeministër reformist, i cili u vra në vitin 2003.

Këshilli i Serbisë për Luftën kundër Korrupsionit e ka përmendur Bekon në disa raporte të ndryshme që analizonin marrëveshjet e kontestuara të privatizimit në fillim të viteve 2000. Këshilli tha se ai kishte blerë shumë ish-ndërmarrje shtetërore nëpërmjet kompanive guaskë offshore.

Përveç bashkëpronësisë së “Blancora” me “Green Water” të Simatoviqit, “Oradea Monoprosopi” e Bekos ka gjithashtu një kuotë në portin e mëparshëm shtetëror të Beogradit, privatizimi i të cilit është kritikuar nga Këshilli për Luftën kundër Korrupsionit.

Goran Mrdja, i cili ishte drejtor i Agjencisë Shtetërore Serbe të Privatizimit në kohën e shitjes, u lirua nga akuza për përvetësim të parave gjatë marrëveshjes. Ai vazhdoi duke u bërë drejtor i “Blancora” të Bekos.

Marrëdhëniet e biznesit të Igor Simatoviqit me Bekon shtrihen në pasuri të paluajtshme; ndërmjet viteve 2009 dhe 2012, Simatoviqi ishte drejtor i “Zemunikum Realestate”, i cili gjatë mandatit të tij bleu pasuri të paluajtshme në vlerë prej një milion eurosh në Zemun, në periferi të Beogradit.

“Zemunikum Realestate” në atë kohë ishte në pronësi të “Stadlux Investments” të regjistruar në Luksemburg, e cila u përfshi në privatizimin e gazetës Vecernje Novosti në 2006, një tjetër shitje e diskutueshme që Këshilli për Luftën kundër Korrupsionit tha se ishte orkestruar nga Beko.

Igor Simatoviqi ka gjithashtu interesa biznesi në miniera në zonën e Rashkës në Serbinë jugperëndimore./Reporter.al 

Artikulli fillimisht është publikuar në Balkan Insight.