Dream Catalogue 1 CHwB Kosova

Libri që eksploron Traditën Shqiptare të Kosovës mbi Interpretimin e ëndrrave 

Dy antropologë të rinj e kanë zbuluar mënyrën se si shqiptarët i kanë interpretuar tradicionalisht ëndrrat – dhe çfarë nënkupton kjo për kulturën dhe shoqërinë e tyre.

Të hash mjaltë sinjalizon trishtim dhe hidhërim, zjarri sinjalizon gëzimin, tymi sinjalizon shqetësimin ndërsa një gjarpër do të thotë që të nesërmen do të kesh një armik. Flokët e gjata sinjalizojnë shqetësimin, dhe flokët e shkurtër, të jesh i lirë prej shqetësimeve.

Këto janë vetëm disa nga kuptimet e ëndrrave siç kuptohen tradicionalisht nga shqiptarët e Kosovës dhe tani janë mbledhur në një libër të botuar në Prishtinë.

Prej muajsh, dy antropologe të reja, Iliriana Blakaj dhe Bjeshka Guri, kanë udhëtuar në të gjithë Kosovën, duke mbledhur kujtime për mënyrën sesi njerëzit i interpretojnë mendimet e tyre gjatë natës në gjumë.

Gjatë gjenerateva, shqiptarët e Kosovës kanë krijuar një indeks joformal të interpretimeve të ëndrrave.

Guri nuk e pati të vështirë të thellohej në këtë fushë studimi relativisht të paeksploruar më parë.

“Ne të gjithë jetonim me gjyshërit tanë të cilët në mëngjes, menjëherë pasi të zgjoheshim, thoshin: “Zoti i ktheftë gjërat për mirë, sepse pashë një ëndërr dhe nuk e di se çfarë do të thotë“, tha për BIRN bashkautori i librit. 

“Sapo gjyshja ime zgjohet në mëngjes, ajo fillon me rrëfimin e ëndrrave të saj një natë më parë. Jam frymëzuar nga atje”, shton ajo.

Një diskutim që zakonisht mbahet konfidencial

Iliriana Blakaj, bashkëautore e Katalogut të ëndrrave (Dream Catalogue). Foto: CHwB Kosova/ Majlinda Hoxha

Katalogu i ëndrrave (Dream Catalogue) të dy autorëve, i botuar në shqip dhe anglisht, prezanton modelet tradicionale përmes të cilave shqiptarët e Kosovës kanë interpretuar ëndrrat dhe ofron një shtjellim të teorive etnografike, antropologjike dhe psikoanalitike në lidhje me interpretimin e tyre.

“Kjo është nisma e parë e shkrimit të një antropologjie të ëndrrave, e cila në vetvete ngërthen qasjen e njerëzve ndaj ëndrrave”, thotë Blakaj.

“Në shoqërinë shqiptare, të flasësh për ëndrrat ka qenë e kufizuar në sferën private. Njerëzit flasin për to, por me pak ankth sepse ata [ëndrrat] zakonisht i kanë paralajmëruar për trishtimin dhe pikëllimin hidhërimin që do të vijë, kështu që njerëzit janë të kujdesshëm”, vëren Blakaj.

Libri përmban një indeks të kategorive dhe simboleve të ëndrrave, të cilat pasqyrojnë një konsensus të gjerë në lidhje me interpretimin e tyre dhe një praktikë që ka mbijetuar që nga antikiteti.

I skalitur në kujtesën kolektive dhe reflektues në raport me zakonet dhe traditat e lashta, libri shpjegon se këto simbole përfaqësojnë një aspekt të trashëgimisë kulturore jomateriale të shqiptarëve që meriton më shumë vëmendje.

“Libri ka të bëjë me mentalitetin e shqiptarëve kur bëhet fjalë për interpretimin e ëndrrave”, shpjegon Guri.

Blakaj thotë se është frymëzuar edhe nga teza e saj e magjistraturës, e cila gjithashtu e kishte ëndërrimin si subjekt trajtimi.

“Unë nuk jam përqendruar vetëm në modelet tradicionale të interpretimit të ëndrrave, por në një lloj përgjithësimi të trajtimit të antropologjisë së personalitetit”, tha Blakaj për BIRN.

“Kam parë ëndrrat dhe modelin e tyre tradicional [të interpretimit] krahas modeleve të reja me të cilat njerëzit eksplorojnë ëndrrat në Kosovë, duke reflektuar mënyrën se si njerëzit kanë një ndjenjë të vetëvetes dhe si është krijuar kjo ndjenjë e vetëvetes”, shton ajo.

Autorët e librit në fjalë thonë se lista e ëndrrave në libër përfaqëson një konsensus se si të anketuarit i kanë interpretuar ato.

“Modeli tradicional i shpjegon normat kulturore, hierarkinë dhe botën pastorale ku njerëzit bashkëjetonin në një komunitet jo vetëm me natyrën, por edhe me kafshët. Ajo tregon se statusi njerëzor është eksploruar në më shumë se një kuptim individual”, thotë Blakaj.

Blakaj thotë se modeli tradicional i interpretimit të ëndrrave duket se përmban një lloj konstrukti shoqëror dhe “konstruksionet shoqërore nuk kanë gjithmonë një logjikë pas tyre”.

“Ti rritesh dhe mësoheesh të mos pyesësh për simbolet … i merr ato si të mirëqena, truri i sintetizon ato në një mënyrë që krijon një profeci vetë-përmbushëse”, shpjegon ajo.

“Nëse shumë njerëz thonë se të shohësh një gjarpër në ëndërr është një ogur i keq, atëherë të tjerët gjithashtu e përjetojnë atë në atë mënyrë, sepse kjo është pritshmëria kulturore”, vazhdon ajo.

Por, a i interpretojnë shqiptarët ëndrrat në një mënyrë supersticioze? “Nuk ka traditë dhe zakon që nuk përfshin aspektin e bestytnisë,” përgjigjet Blakaj.

“Ëndrra është një ekzaminim psikologjik dhe kognitiv (njohës), por, siç po shohim, është gjithashtu kulturor”, shton ajo.

Pjesë e harruar e trashëgimisë shpirtërore

Bjeshke Guri (C), bashkëautore e Katalogut të ëndrrave (Dream Catalogue). Foto: CHwB Kosova/ Majlinda Hoxha

Tani që Kosova ka një studim mbi interpretimin e ëndrrave, Blakaj dhe Guri duan që autoritetet të përfshijnë interpretimin e ëndrrave në listën e trashëgimisë shpirtërore të Kosovës.

“Duhet të përfshihet … Ka vetëm disa dokumente mbi trashëgiminë shpirtërore,” vëren Blakaj.

Vetë libri është realizuar si pjesë e një projekti të mbështetur nga qeveria suedeze dhe zbatuar nga Trashëgimia Kulturore pa Kufi, CHwB (Cultural Heritage Without Border, CHwB), një organizatë joqeveritare e përkushtuar për konservimin dhe ruajtjen e trashëgimisë kulturore të prekur nga konflikti, neglizhimi, apo fatkeqësitë njerëzore dhe natyrore.

Autorët thonë se ishin të interesuar të shihnin sesi të anketuarit e tyre kishin përjetuar interpretimin e ëndrrave nga një perspektivë antropologjike.

“Në modelin tradicional, njerëzit pranojnë interpretime nga pleqtë e tyre. Me futjen e teknologjisë, kjo situatë ka ndryshuar – por në Kosovë, ne [ende] kemi modelin tradicional; shumica e njerëzve kanë mësuar përmendësh [ëndrra] interpretime nga paraardhësit e tyre”, thotë Guri.

“Ne donim që ky libër të shërbente si një kujtesë kolektive, e diçkaje që vjen nga e kaluara”, shton ajo.

“Një ëndërr është një përvetësim i informacionit të përditshëm dhe tregon shumë më tepër për të kaluarën – për fëmijërinë e hershme dhe konfliktet e brendshme – se çdo gjë për të ardhmen, edhe pse shumë kultura të tjera e përjetojnë atë [ëndrrat] si një parashikim të së ardhmes,” thotë Blakaj.

“E vërteta qëndron në atë se si e përjetoni ëndrrën”, përfundon Blakaj./BI