A mund të formohet qeveria pa Listën Serbe?

Pasi mori pjesën më të madhe të votave në zgjedhjet parlamentare, Vetëvendosje ka premtuar se do ta përjashtojë partinë Lista Serbe nga qeveria e ardhshme e Kosovës, parti kjo që ka mbështetjen e Beogradit. Por a është një gjë e tillë demokratike dhe kushtetuese?

Rezultatet nga zgjedhjet parlamentare të 6 tetorit ende nuk janë certifikuar zyrtarisht nga Komisioni Qendror i Zgjedhjeve të Kosovës, KQZ, megjithatë negociatat për formimin e një koalicioni të ardhshëm qeverisës në Kosovë tashmë janë në nisje e sipër. Dy partitë më të votuara, Lëvizja Vetëvendosje dhe Lidhja Demokratike e Kosovës, LDK, i janë futur diskutimeve të thella, pasi lideri i Vetëvendosjes, Albin Kurtin, po premton se qeveria e re do të formohet në muajin nëntor.

Sidoqoftë, ndërkohë që bisedimet midis Vetëvendosjes dhe LDK-së mund të ecin në rrugën e duhur, gjetja e partnerëve nga partitë e minoriteteve etnike të Kosovës, veçanërisht tek serbët e Kosovës, të cilët, edhe sipas kushtetutës, parashihet ta plotësojnë një numër të vogël të posteve ministrore, mund të jetë një çështje problematike.

Gjatë dy qeverive të kaluara, këto pozita janë mbajtur nga anëtarët e Listës Serbe, një parti politike serbe e mbështetur nga Beogradi, e cila ka qenë dominuese e zgjedhjeve në zonat me shumicë serbe të popullsisë që prej fillimit të garimit të saj në zgjedhjet e vitit 2013.

Vetëvendosje, në ndërkohë, duket të jetë rezistuese për një bashkëpunim me Listën Serbe, dhe, sipas ish-deputetes të kësaj partie, Fitore Pacolli, deri më tani e kanë përjashtuar këtë parti nga diskutimet për formimin e qeverisë.

“Tashmë kemi filluar dialogun tonë me LDK-në, serbët dhe partitë e tjera të minoriteteve për të diskutuar qeverinë tonë të re,” tha Pacolli për Prishtina Insight. “Ne nuk do ta përfshijmë Listën Serbe brenda koalicionit tonë qeverisës sepse ajo nuk është një parti politike që përfaqëson serbët lokalë në Kosovë, por përfaqëson një shtet – shtetin serb.”

Në vend të Listës Serbe, Vetëvendosje duket se është në kërkim të përfaqësuesve tjerë nga spektri politik serb i Kosovës. Kurti është takuar me Nenad Rashiqin nga koalicioni Sloboda, ndërsa Slobodan Petroviq nga Partia e Pavarur Liberale, parti kjo i cila avokon për njohjen e Kosovës nga Serbia, ka deklaruar se ai është i hapur për çdo lloj bashkëpunimi me qeverinë e ardhshme.

Megjithatë, ndërkohë që figura të tilla si Rashiq dhe Petroviq kanë shprehur gatishmërinë për të bashkëpunuar, performanca e tyre në kutitë e votimit më 6 tetor i mban ata larg rivalëve të tyre që kanë mbështetjen nga Beogradi. Rezultatet preliminare e vendosin Listën Serbe si fituese në më shumë se 95 përqind të votave midis partive serbe të Kosovës, një rritje e konsiderueshme krahasuar me zgjedhjet e mëparshme parlamentare në vitin 2017, dhe një rezultat i cili do ti garantonte kësaj partie të gjitha 10 vendet e rezervuara në parlament që janë të dedikuara për serbët e Kosovës.

Avokuesit e Listës Serbe argumentojnë se rezultatet duhet të garantojnë këtë parti si përfaqësuese e komunitetit serb në Kosovë në qeverinë e re, dhe se kërkimi i opsioneve për një alternativë tjetër do të përbënte shkelje të demokracisë.

Igor Simic, deputet i Listës Serbe në mandatin e kaluar, tha për Radio Evropa e Lirë se është “cinike” për dikë që ka fituar 26 përqind të votave nga komuniteti shqiptar i Kosovës që  të vendosë në dyshim partinë e tij, duke shtuar se vendi i tyre si përfaqësues u është besuar atyre me votë.

Përfaqësuesit në Beograd gjithashtu kanë lëshuar deklarata që e dënojnë një “manipulim” të mundshëm të votave të serbëve të Kosovës, duke pretenduar se raportet për një helmim të mundshëm në KQZ ishin një përpjekje për të tërhequr vëmendjen nga një ecuri e dobët në zgjedhjet e tetorit nga partitë që kundërshtojnë Listën Serbe. Në deklaratë, Marko Gjuriq, kreu i Zyrës për Kosovën në qeverinë e Serbisë, i përshkroi figurat politike jashtë Listës Serbe si “kandidatë të Kurtit”.

Nuk janë vetëm avokuesit e Listës Serbe ata që e kanë vënë në dyshim vendimin. Lazar Rakiq nga Zubin Potoku punon në Qendrën e Ndërmjetësimit në Mitrovicë dhe e përshkruan veten si “i kundërt” me një përkrahës të Listës Serbe, megjithatë akoma e vë në pikëpyetje mundësinë e formimit të një qeverie pa këtë parti.

“Diskursi i i Albin Kurtit se ai do të komunikojë me serbët vendas dhe jo me Listën Serbe është i pakuptimtë,” tha Rakiq për Prishtina Insight. “Kush janë ata “serbë lokalë? “Ne jetojmë në një demokraci përfaqësuese. Përfaqësuesit e komunitetit zgjidhen në zgjedhje, pavarësisht faktit nëse ne i pëlqejmë ata apo jo “.

Por në Prishtinë, Vetëvendosje nuk është e vetmja që e sheh Listën Serbe si një parti që nuk përfaqëson me të vërtetë interesat e komunitetit lokal serb, por interesat e Beogradit, dhe më konkretisht, ato të Presidentit të Serbisë, Aleksandar Vuçiq, dhe Partisë së tij Progresive Serbe, SNS.

Vigan Qorrolli është ligjërues në Fakultetin Juridik në Universitetin e Prishtinës. Ai e përshkruan Listën Serbe si “një krijesë politike që ka dalë si rezultat i negociatave të pakuptimta dhe të ashtuquajtura, teknike, në Bruksel midis Prishtinës dhe Beogradit”, duke shtuar se kjo parti është krijuar me qëllim të përfaqësimit të Beogradit, dhe konkretisht, Vuçiqit brenda institucioneve kosovare.

Qorolli argumenton se politikanët serbë të Kosovës, të gatshëm për t’u angazhuar me shtetin e Kosovës, përfshirë këtu politikanët Petroviq dhe Rashiq, “vazhdimisht janë frikësuar dhe shantazhuar nga Beogradi, duke u etiketuar si “bashkëpunëtorë shqiptarë “.

Në krijimin e zgjedhjeve, Rada Trajkoviq, një kolege e Rashiqit në koalicionin Sloboda e përshkroi veten e saj si “armike e shtetit” për shkak të refuzimit për të bashkëpunuar me “shtetin e thellë” në Serbi. E pyetur pse po garonte kundër Listës Serbe, Trajkoviq i tha Kossev: “Doja të tregoja se Lista Serbe nuk është kompetente për të marrë mbështetjen e popullit serb në Kosovë dhe Metohi”.

Trajkoviq përmendi gjithashtu edhe vrasjen e politikanit serb të Kosovës Oliver Ivanoviq si dhe praninë e të dyshuarit në këtë rast, Milan Radojiçiq, në strukturat e pushtetit të Listës Serbe si motivin kryesor. “Fitorja e Listës Serbe do të nënkuptojë që sakrifica e dukshme serbe në Kosovë dhe Metohi për 20 vitet e fundit është komprometuar sepse kjo do të nënkuptojë se mafia tani është projekti kryesor shtetëror i Serbisë në Kosovë,” tha ajo për Kossev.

Ndërsa subjektet politike që kundërshtojnë Listën Serbe performuan dobët në zgjedhjet parlamentare, që të dy, edhe Fitore Pacolli edhe Vigan Qorrolli i referohen komenteve të bëra nga ekipi i vëzhguesve të BE-së, i cili e përshkroi procesin si të dëmshëm si një “fushë e pabarabartë e lojës” dhe frikësimit në zonat me shumicë serbe.

Për Fitore Pacollin, këto parregullsi të raportuara e arsyetojnë përjashtimin e Listës Serbe nga qeveria. “Është Lista Serbe ajo që dhunoi procesin demokratik zgjedhor në Kosovë,” argumenton ajo.” Sipas ekipit prej 108 vëzhguesve të BE-së, të cilët monitoruan zgjedhjet në mbarë vendin, procesi zgjedhor në Kosovë ishte i administruar mirë dhe ishte transparent, por procesi për serbët ishte nën standardet ndërkombëtare për shkak të frikësimit të partive të tjera politike etnike serbe. Kjo është bërë nga [Lista Serbe] “.

Lazar Rakiq pranon se “rezultati i [Listës Serbe], me një pjesëmarrje prej rreth 50 përqind, është produkt i presionit dhe frikës.” Ai e përshkruan presionin si të shumështresuar, i pari i këtij lloji në zgjedhjet e Kosovës, të cilin Rakiq e përshkruan si mosgatishmëri  natyrale  e shumë serbëve të Kosovës, dhe së dyti për të votuar për Listën Serbe.

Sidoqoftë, një banor nga Zubin Potoku gjithashtu argumenton se frika që motivon serbët e Kosovës të votojnë për Listën Serbe nuk prodhohet ekskluzivisht në Serbi dhe se politikanët shqiptarë të Kosovës kanë hise në mbështetjen dhënë kësaj partie.  “Nuk do të ketë asnjë parti të pavarur serbe për aq kohë sa ekziston frika e shumicës,” thotë ai. “Sjellja dhe rrëfimet e elitës politike shqiptare të Kosovës ka të bëjë me komunitetin serb për të kërkuar mbështetje nga jashtë, gjë që forcon pozitën e Beogradit.”

Dilemat kushtetuese

Pavarësisht nga etika dhe natyra demokratike për të gjetur përfaqësues tjerë serbë të Kosovës për qeverinë e ardhshme të koalicionit, mund të hasim në një pengesë më të madhe për ta bërë këtë: Kushtetutën e Kosovës.

Në nenin 96 të kushtetutës thuhet se duhet të ketë një ministër dhe dy zëvendësministra nga komuniteti serb i Kosovës, me dispozita për ministra të tjerë dhe zëvendësministra në rast se ka më shumë se 12 ministri.

Elementi më thelbësor i Nenit është pika pesë, ku thuhet se nëse ministrat dhe zëvendësministrat emërohen jashtë përbërjes së anëtarëve të Kuvendit të Kosovës, atëherë ata kërkojnë miratimin zyrtar nga anëtarët e Kuvendit të cilët e përfaqësojnë atë komunitet. Në thelb, çdo ministër ose zëvendësministër serb duhet të miratohet nga deputetët që përfaqësojnë serbët e Kosovës, e këta mund të jenë  edhe 10 anëtarët e Listës Serbe.

Qorrolli, i cili është ekspert për çështje kushtetuese shprehet se: “Sipas kushtetutës kandidimi për ministër duhet të bëhet në konsultim me partinë politike që e përfaqëson komunitetin në fjalë, përndryshe do të konsiderohet se detyrimi i konsultimit të plotë me partinë dhe/apo koalicionin në fjalë nuk është përmbushur “.

Është pikërisht kjo shkelje e mundshme e kushtetutës që ka acaruar veçanërisht serbët e Kosovës. Duke folur për Radion Evropa e Lirë, Igor Simiq nga Lista Serbe e etiketoi qëllimin për të zëvendësuar përfaqësuesit e partisë së tij me “serbë më të pranueshëm” në kundërshtim me kushtetutën, duke shtuar se çdo qeveri e formuar do të ishte jokushtetuese dhe “do ta shpërfaqte fytyrën e vërtetë të liderëve politikë të cilët e kanë gojën plot me sundimin e ligjit. ”

Rakiq ndërkohë, deklaroi se ai megjithëse do të ishte i lumtur të shihte përfaqësues nga jashtë Lista Serbe të emëruar përmes kornizës ekzistuese ligjore, mosbindja ndaj dispozitave ligjore do ta bënte atë të ndjehej i kërcënuar. “Kjo do të krijonte një precedent të rrezikshëm për të ardhmen,” tha ai.

Fitore Pacolli nuk pranoi të komentojë mbi pyetjet nëse përjashtimi i Listës Serbe nga koalicioni qeverisës do të ishte i mundur sipas kushtetutës. Sidoqoftë, ajo mendon se një veprim i tillë nuk do të kishte pasoja për Kosovën në arenën ndërkombëtare.

“Nuk do të ketë asnjë pasojë pasi ne nuk do t’i përjashtojmë ata,” deklaroi ajo për PI. “Ata kanë fituar vendet dhe ata do të mbesin në vendet e tyre parlamentare dhe shpresojmë se do të kontribuojnë në ndërtimin demokratik të shtetit dhe zhvillimin socio-ekonomik që i duhet Kosovës.”

Prishtina Insight e ka kontaktuar LDK-në për ta pyetur në lidhje me pozicionin e tyre për ta lënë Listën Serbe jashtë nga koalicioni qeverisës, megjithatë nuk mori asnjë përgjigje. Sidoqoftë, Driton Selmanaj, deputet i LDK-së në mandatin e kaluar bëri thirrje për bisedime me këtë parti gjatë një debati televiziv në KTV të martën në mbrëmje, duke përmendur kushtetutën.

“Ne duhet të ulemi dhe të bisedojmë me ta,” tha Selmanaj. “Ne duhet të flasim për mënyrën e formimit të qeverisë dhe të vazhdojmë më tej. Unë mendoj se Vetëvendosje ka njerëz të mjaftueshëm që dinë të lexojnë kushtetutën. Do të ishte mirë për Listën Serbe që të jetë jashtë Qeverisë mirëpo kushtetuta thotë diçka tjetër.”