Më Shumë Punë Për Vizatuesit e Hartave në Ballkan?

Në fillim të viteve 1990, teksa Jugosllavia filloi të shpërbëhej, takova Vuk Drashkoviq në hotel Moskva në Beograd për të diskutuar rreth kufijve. Kreu i Lëvizjes së Ripërtëritjes Serbe kishte ardhur për të më treguar një hartë që përmbante zgjidhjen e tij për krizën, të cilën ai e kishte vizatuar mbi një hartë të Jugosllavisë nga ato që kanë makinat e marra me qira me stilolaps blu.

Si njohës i mirë i hartave të Ballkanit – kam një koleksion të madh – e studiova atë me interes. Nuk ishte ndonjë çudi që stilolapsi i Vuk nuk kishte gjurmë të ndonjë kufiri për Bosnjën, Malin e Zi apo Maqedoninë, jo më pastaj Kosovën; ai ishte një nacionalist serb, megjithëse i një lloji të çuditshëm.

Por thuajse më kërceu keku nga goja kur pashë se çfarë kishte bërë në veriperëndim. “Nuk i ke dhënë Kroacisë shumë”, protestova. “As Osijekun apo Dubrovnikun? Me siguri ka për të rezultuar në një kasaphanë”.

Vuk nuk pranonte asnjë nga këto. Duke lëvizur dorën, me atë zërin e tij bas bariton, ai shpjegoi se njerëzit në këto zona do të ishin aq të verbuar nga mrekullia e kësaj perandorie bizantine sa të vjetër aq dhe të re [kjo dukej të ishte ideja], saqë shpejt do t’i harronin identitetet e tyre të vjetra. Rashë në mendime.

Drashkoviq nuk ishte i vetmi në komplotin e kufijve të rinj për Ballkanin në fillim të viteve 1990. Kjo ishte periudha e artë e hartëbërësve të Ballkanit dhe kushdo po diskutonte kufijtë, shkëmbimet e tokave, gjërat “etnike” dhe të tjera. Zor të hapje ndonjë gazetë pa vënë re një hartë të re.

Disa rej këtyre hartave i referoheshin historisë – mbretërisë së Tomislavit, perandorisë së Dushanit apo çfarëdo, ndërsa të tjera etnicitetit, arsye për të cilën shumë harta etnike të shekullit të 19 në Ballkan, kryesisht të bëra nga hartografët gjermanë dhe austriakë, papritur u kthye në modë.

Disa ishin plot informacione të dobishme. Kroatët nxorrën një interesante [shikoni foton] që ilustronte përmasën e popullatës, si dhe krahasimin etnik të çdo bashkie në Kroaci dhe në Bosnjen fqinje. E kam ende.

Kam edhe një më të mirë, prodhuar në Bosnje nga e njëjta periudhë, që përmban analizë etnike të çdo komune në Bosnje në vitin 1991, plus shifra krahasuese nga dy regjistrimet e popullsisë të mëparshme.

Të tjerat nuk ishin të dobishme veç propagandës së pastër. Hartat e nxjerra nga media në Serbinë e Millosheviqit prireshin të ishin të zbatuara keq dhe pa informacion – harta të paqarta të Jugosllavisë me Serbinë si një njollë të zezë që zinte shumicën e saj.

Kam një po kaq të padobishme nga Maqedonia, në të cilën kufijtë e “Maqedonisë etnike” janë vizatuar me një vijë të trashë. A ishte kjo një aspiratë apo thjesht një kujtim i asaj që kishte qenë? Vështirë të thuhet.

Epoka e artë e hartologëve të Ballkanit vazhdoi për ca kohë. Çdo herë që lufta kalonte në një fazë të re, kishte nevojë për harta të reja.

Armëpushimi në Kroaci në fund të vitit 1991 krijoi de-fakto kufij të ri brenda Kroacisë. Përveç Republika Srpska Krajina, RSK, kishte kufij brenda kufijve – për katër zonat e mbrojtura nga OKB – veriu, jugu, perëndimin dhe lindja, pa përmendur kufijtë e zonave fatkeqe ‘rozë’ – tokë që serbët supozohet se do t’ia dorëzonin kroatëve, por kjo nuk ndodhi kurrë.

Zhdukja e RSK nga ushtria kroate në 1995 papritur i bëri të gjitha këto harta të tepërta, por lufta boshnjake vazhdoi, duke nxitur krijimin e hartave të reja. Disa u nxorën nga luftëtarët, ku shfaqej Serbia Etnike ose Herzeg-Bosnja dhe të tilla.

Harta të tjera vinin nga negociatorët ndërkombëtarë të paqes. Ju kujtohet plani Vance Ouen? Ai i bëri të gjithë të vraponin për te harta për të parë se çfarë i takon gjithsecilit. Nëse nuk ju kujtohet, propozonte ndarjen e Bosnjës në 10 kantone. Serbët qenë të interesuar të dominonin vetëm kantonet 2, 4 dhe 6.

Disa vite më pas, marrëveshja Dejton e 1995 prodhoi një tjetër furi hartash, teksa të gjithë duke filluar me vetë boshnjakët, nxituan të zbulonin se çfarë kufijsh kishin marrë dy “entitetet” e reja.

Marrëveshja Dejton i dha fund epokës së artë të hartëbërësve të Ballkanit. Mali i Zi u bë i pavarur [sërish] në 2006, por ky nuk ishte ndonjë zhvillim shumë interesant nga pikëpamja e një harte. Kufijtë e Malit të Zi të vënë pas Luftës së Dytë Botërore dhe gjithçka ndodhi në 2006 ishte bërja e një kufiri të vjetër, të brendshëm në një kufi të vulosur dhe të jashtëm. E njëjta gjë ndodhi dhe me Kosovën. Me kufijtë e Ballkanit tani “të fiksuar”, nevoja për harta të reja duket se është zhdukur.

Por mbase kufijtë e ish-Jugosllavisë nuk janë aq përfundimtar dhe të vulosur sa mendonim. Një kongresmen amerikan së fundmi hodhi idenë jo edhe aq të re se qyteti etnik shqiptar i Preshevës – me popullsi rreth 35,000 vetë – mund të jetë më mirë nëse i kalon Kosovës në shkëmbim të katër komunave etnike serbe në veriun e Kosovës, Leposaviç, Zvecan, Zubin Potok dhe Mitrovica e Veriut – me popullsi totale rreth 70,000 persona – t’i kalojë Serbisë.

Në lindje të Serbisë, në Bosnje, kroatët po kërkojnë me ngulm për një “entitet” të tyrin, ndërsa serbët vazhdimisht flirtojnë me kërcënimin e pavarësisë. Asnjë prej këtyre ideve, planeve apo kërcënimeve nuk duket aq serioz ende. Por kush e di? Koleksionistët e hartave të Ballkanit mund të duhet t’i bëjnë vend disa hartave të tjera.

 

Marcus Tanner është redaktor për Rrjetin Ballkanik të Gazetarisë Investigative, BIRN, dhe gazetar i jashtëm për gazetën Britanike, Indipendent. Përpara se ti bashkohej BIRN në 2006, ai ka punuar si korrespondent për Ballkanin për Indipendent nga viti 1989 deri në vitin 1994, dhe zëvëndes redaktor i faqes së botës deri në vitin 2001. Tanner është autor i disa librave si, ‘Croatia, A Nation Forged in War,’ ‘Ireland’s Holy Wars,’ ‘Last of the Celts,’ ‘The Raven King: Matthias Corvinus and the Fate of His Lost Library,’ si dhe ‘Albania’s Mountain Queen: Edith Durham and the Balkans.’

Mendimet e shprehura në rubrikën e opinioneve i përkasin autorëve dhe nuk reflektojnë domososhmërisht pikëpamjet e BIRN.