Serbia nën Presion për Vrasjet e Shqiptaro-Amerikanëve
Gjatë vizitës së tij zyrtare në Shtetet e Bashkuara këtë javë, kryeministri serb Aleksandër Vuçiç u pyet nga zyrtarët e Shtëpisë së Bardhë në SHBA në lidhje me arsyen pse Serbia ende nuk e ka zgjidhur vrasjen 16-vjeçare të tre shtetasve amerikanë me origjinë shqiptare, të cilët luftuan së bashku me Ushtrinë Çlirimtare të Kosovës gjatë luftës në fund viteve 1990.
Para vizitës së Vuçiç,policia serbe pohoi se ka prova të jeta që mund të sillnin më në fund para drejtësisë vrasësit e tre vëllezërve, Ylli, Agron dhe Mehmet Bytyqi.
Javën e kaluar, u njoftua gjithashtu se do të formohet një komision i ri i posaçëm për të zgjidhur vrasjen, i udhëhequr nga redaktori dhe gazetari i njohur serb Veran Matic.
Por familja e vëllezërve Bytyqi, të cilët u vranë në një qendër trajnimi të policisë serbe në Petrovo Selo në korrik të vitit 1999 në Serbi, thonë se kanë marrë për vite me radhë premtime nga institucionet serbe, por deri tani pa ndonjë rezultat konkret.
“Dje një komision, sot prova të reja, çfarë çmendurie tjetër do të ketë nesër? Kryeministri Vuçiç nuk mund t’i shmanget rolin e tij qendror dhe aktiv në parandalimin e një hetimi të besueshëm,” tha për BIRN Praveen Madhiraju, një avokat dhe këshilltar pro bono i familjes Bytyqi.
Madhiraju tha se provat që ka mbledhur ekipi i tij, provat e gjykatave serbe dhe një hetim i FBI-së mbi vrasjet, ka lidhur një gjeneral të lartë të policisë, Goran Radosavljevic, i njohur edhe me pseudonimin Guri, me vdekjet në Petrovo Selo.
Radosavljevic, tani në pension, është një anëtar i Partisë Progresive Serbe, dhe Madhiraju pretendon se ai vazhdon të jetë i mbrojtur nga kryeministri serb, i cili është nga e njëjta parti.
Pavarësisht provave kundër Radosavljevic, tha Madhiraju, Serbia ka krijuar “një vend të sigurt” për të, për shkak të lidhjeve të tij të fuqishëm brenda partisë dhe forcave të policisë.
“Duke vazhduar të mbrojë Goran “Guri” Radosavljevic dhe duke lejuar që dëshmitarët të acarohen, asnjë sasi provash s’do të mund t’i kapërcejë sfidat në këtë çështje,” tha Madhiraju.
Sipas burimeve të BIRN, agjencia e sigurisë e ushtrisë serbe aktualisht po kontrollon vendndodhjen e Radosavljevicit në kohën e vrasjes, duke qenë se shumë dëshmitarë thanë se ai ishte në Petrovo Selo, pavarësisht faktit se ai u shpreh se ishte me pushime kur ka ndodhur vrasja.
Të njëjtat burime thanë se hetimi fillestar tregoi se ai po merrte telefonata në linja të veçanta të kohës së luftës në lidhje me vrasjen, por për një procedurë të mëtejshme ligjore, prokuroria serbe kërkoi një konfirmim se ai ishte i pranishëm në qendrën e trajnimit policor në kohën e vrasjes.
Madhiraju tha ndërkohë se hetimi i ekipit të tij tregoi se shumica e provave që policia gjoja po i shqyrton tani ekzistonin që më parë.
‘Guri’ i Luftës së Kosovës
Radosavljevic, i cili tani drejton disa kompani sigurimi në Beograd, shërbeu me policinë serbe që kur la akademi e sporteve. Për pjesën më të madhe të kohës, ai ishte në krye të njësive policore të trajnimit, por u bë i njohur gjatë luftës në Kosovë. Pikërisht atëherë mori edhe pseudonimin “Guri”.
Në vitin 1998, ai ishte njëri prej komandantëve të policisë serbe që udhëhoqi sulmin ndaj familjes së ish-udhëheqësit të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës Adem Jashari, kur u vranë rreth 40 persona, duke përfshirë edhe anëtarë të familjes së tij, gra dhe fëmijë. Edhe pse shumë grupe të drejtash e klasifikuan sulmin si krim lufte, Radosavljevic pohoi se Jashari po e përdorte familjen e tij si mburojë.
Radosavljevic udhëhoqi gjithashtu një tjetër sulm kontroversial gjatë luftës në Kosovë – në janar të vitit 1999, policia serbe mësymi fshatin Reçak në Kosovë, ku u vranë 44 vetë.
Sulmi bëri që NATO-ja të bombardonte ish-Jugosllavinë, duke qenë se OSBE-ja i konsideroi civilë viktimat, edhe pse Radosavljevic dhe Ministria e Brendshme serbe u shpreh se veprimi ishte kundër “terroristëve”.
Më vonë, masakra në Reçak ishte pjesë e aktakuzës kundër presidentit jugosllav Sllobodan Millosheviç.
Radosvljeviç u konsiderua gjithashtu një njeri që gëzonte besim të madh nga autoritetet e Beogradit dhe gjatë luftës në Kosovë ai gjithashtu ka shërbyer si asistent në selinë e shtetit për Kosovën, e cila kryesohej nga Sreten Lukic, i cili më vonë u dënua për krime lufte gjatë konfliktit.
Gjatë viteve 1998 dhe 1999, Radosavljeviç gjithashtu veproi si një nga komandantët e njësive speciale policore të Serbisë, të njohur si “PJP”. Në vitin 1999, ai u emërua komandant i grupit të posaçëm të operacioneve të policisë, i njohur si “OPG”.
Njësitë ishin të pajisura shumë mirë dhe të stërvitura midis forcave jugosllave që operonin gjatë luftës, dhe në Serbi perceptohen ende si heroike pavarësisht akuzave të rënda të bëra kundër tyre në Gjykatën e mbështetur nga OKB-ja në Hagë.
Sandra Orlovic, drejtoreshë e Qendrës për të Drejtën Humanitare në Beograd, tha se shumë nga krimet e PJP-së dhe OPG-së mbeten të pandëshkuar, sepse dokumentet e njësive janë ende të klasifikuara si sekrete.
“Gjykata e Hagës ka konstatuar se disa krime janë kryer nga këto njësi dhe formacione të policisë. Është e sigurt se dokumentacioni është i varfër, por ajo që është e sigurt është se ato dokumente ekzistojnë në arkivat e policisë,” tha Orlovic për BIRN.
Disa kërkesa në polici nga ana e BIRN në lidhje me aktivitetet e njësisë PJP në luftë u refuzuan. Policia gjithashtu nuk pranoi t’i tregojë BIRN-it emrat e komandantëve të njësisë, duke pretenduar se ata nuk e kanë këtë informacion.
Mbulimi i krimeve
Njësia PJP nuk është akuzuar vetëm për pjesëmarrje në mënyrë aktive në disa prej sulmeve të Kosovës të cilat janë konsideruar më vonë për krime lufte nga gjykatat ndërkombëtare dhe ato serbe, por edhe në zhvendosjen e trupave dhe operacionet e fshehjes së tyre.
Në vitin 2001, Radomir Markovic, ish-shefi i sigurimit të shtetit në Serbisë, në një deklaratë të dhënë në polici, dha detaje në lidhje me planin e përparuar për atë që ai e quajti “spastrim terreni”, e cila u ra dakord në nivelin më të lartë të mundshëm, në ish-Jugosllave zyra e presidentit Sllobodan Millosheviç, synonte fshehjen e një prove shumë të madhe nga Gjykata e Hagës.
Markovic tha se detyra i ishte dhënë direkt gjeneralëve të policisë Dragan Ilic dhe Vlastimir Djordjevic, dhe se Radosavljevic dhënë gjithashtu ndihmë “të konsiderueshme” duke ndihmuar një tjetër zyrtar të lartë të policisë serbe në procesin e largimit të kufomave të shqiptarëve të vrarë.
“Ilic më tha se kolonel i policisë Goran Radosavljevic e ndihmoi atë shumë me njerëzit e tij, të cilët e ndihmuan atë direkt për të zbatuar këtë detyrë,” tha Markovic.
Sipas dëshmitarëve të shumtë, Radosavljevic ishte i pranishëm në pranverën e vitit 1999 kur trupat u sollën nga Kosova në qendrën e trajnimit policor në Petrovo Selo dhe u varrosën në një gropë aty pranë.
Shoferi i policisë Bozidar Protic, i cili transportoi trupat nga Kosova në disa vende në Serbi në prill dhe maj të vitit 1999, përfshirë këtu edhe Petrovo Selon, tha në gjykatën speciale serbe në vitin 2007 se vetë Radosavljevici ishte në qendrën e trajnimit të policisë kur aty mbërriti një kamion plot me kufoma.
Protic tha se Radosavlevic ishte në një karvan me vajzën e ti, pranë hyrjes së qendrës së trajnimit.
“Unë ndalova pranë tij dhe i tregova kamionin e parkuar në fund të rrugës (me trupat që ishin brenda) dhe e pyeta Gurin se çfarë ishte dhe ai m’u përgjigj: “Mos u shqetëso,” tha Protic.
Një oficer i policisë nga Petrovo Selo, Radomir Djeric, i cili ishte instruktor në qendër dhe zëvendësi i Radosavljevicit, tha gjithashtu në gjykatën serbe në vitin 2007 se “shefi dinte gjithçka” rreth trupave.
Djeric tha se ai e pyeti: “Guri, a je je dijeni të kësaj? Ai tha po, se ishte në dijeni të gjithçkaje. Shefi e dinte se çfarë kishte ardhur në qendër me kamionë.”
“E mora vesh për këto ngjarje dhe arrita të krijoja një ide të qartë dhe pas pak kohësh, mur në një takim në Ministrinë e Brendshme mora vesh se trupat ishin gjetur, varre masive, dhe në krye të një prek këtyre varreve masive ishin gjetur trupat e tri qytetarëve amerikanë,” tha ai në një gjykatë serbe në vitin 2008.
Të vrarë nga pas shpine
Tre turpat u identifikuan si ata të vëllezërve Bytyqi në vitin 2002 dhe Radosavljevic u hetua për pak kohë nga prokuroria serbe, por nuk u padit kurrë.
Vëllezërit i ishin bashkuar një dege vullnetare të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës të quajtur Brigadat e Atlantikut, e cila ishte aktive gjatë konfliktit me forcat e Beogradit në vitin 1999.
Përkrahë anëtarëve të tjerë të Brigadës së Atlantikut, të cilët kryesisht vinin nga SHBA-ja, vëllezërit udhëtuan për në Kosovë për të luftuar kundër Serbisë. Pas marrëveshjes së paqes të korrikut 1999, e cila i dha fund luftës së Kosovës, ata ranë dakord të shoqëronin disa fqinjët romë në Serbi.
Por kur ata kaluan një vijë të pashënuar kufitare midis Serbisë dhe Kosovës, pranë Merdares, ata u arrestuan nga policia serbe se kishin hyrë në mënyrë të paligjshme në atë që atëherë ishte Jugosllavia.
Pasi kryen dënimet e tyre, ndërsa largoheshin nga burgu në qytetin e Prokupljes në Serbinë jugore, u arrestuan përsëri, u çuan në një qendër stërvitore policore në Petrovo Selo dhe u mbajtën në një magazinë atje.
Gjatë mbrëmjes së 9 korrikut 1999, ata u lidhën me tel nga persona të panjohur dhe u çuan në një vendgrumbullim plehrash, ku u ekzekutuan me plumba pas qafe.
Rrëzimi i Millosheviçit
Radosavljevic luajti një rol të rëndësishëm në rrëzimin e Millosheviçit në tetor të vitit 2000, kur ai vendosi të mos përdorte forcë policore kundër protestuesve të cilët po demonstronin për dorëheqjen e liderit jugosllav, dhe zgjodhi atë që doli të ishte pala fituese.
Ai u bë një figurë e shquar në institucionet policore dhe shtetërore serbe – duke kaluar nga një nga shërbëtorët më të ngushtë të regjimit të Millosheviçit në një prej gjeneralëve të policisë të qeverisë të sapothemeluar demokratike të udhëhequr nga kryeministri Zoran Djindjic.
Disa muaj pas rrëzimit të Millosheviçit, Radosavljevic u caktua komandanët i njësive speciale të policisë dhe në vitin 2001 ai u bë komandanti i parë i një force të brendshme të ministrisë quajtur Xhandarmëria. Ai u përgëzua gjithashtu për rolin e tij në udhëheqjen e forcave policore gjatë një konflikti të shkurtër me kryengritës shqiptarë në jug të Serbisë në të njëjtin vit.
Pas vrasjes së ish-kryeministrit Djindjic në mars 2003, Serbia shpalli gjendjen e jashtëzakonshme dhe filloi një operacion masiv policor, të koduar Sablja (Sabre). Radosavljevic dhe njësiti i tij kishin një rol kryesor në operacion, i cili pa arrestimin e më shumë se 11,000 njerëzve dhe ai u promovua më tej për kontributin e tij.
Një vit më vonë, në maj 2004, Radosavljevic ishte ai që arrestoi ish-udhëheqësin e njësisë speciale operacionale të Serbisë, Milorad Ulemek, i njohur si Legija, i cili më vonë u dënua me 40 vjet burg për rolin e tij në vrasjen e Djindjicit.
Arrestimi i tij mund të ketë qenë arsyeja pse karriera e Radosavljevicit në polici mori fund një vit më vonë, sepse pas Legija u dorëzua, Radosavljevici e çoi atë në Ministrinë e Brendshme në vend që ta çonte në një rajon policie, gjë e cila është kundër ligjit.
Ndërsa Radosavljevic tha se dha dorëheqjen, duke pretenduar se ai thjesht po ndiqte urdhrat natën arrestoi Legijan, të tjerë besojnë se ai u tërhoq për arsye politike.
Pasi dha dorëheqjen nga policia në vitin 2005, ai filloi biznesin dhe ngriti një kompani sigurimi dhe shkoi jashtë shtetit për të trajnuar trupa të huaja në vende si Libi dhe Afganistan. Shumë persona thanë për BIRN se ai u largua nga vendi dhe policia për shkak të frikës së tij se do të akuzohej, duke qenë se presioni i Shteteve të Bashkuara për vrasjet e vëllezërve Bytyqi u rrit.
Çështja e parë penale për vëllezërit Bytyqi
Çështja e parë ligjore lidhur me vrasjet u nis në vitin 2006, kur prokuroria serbe për krime lufte akuzoi dy dy policë, Sreten Popovic dhe Milos Stojanovic, me dyshimin për transportimin e vëllezërve nga Prokuplje në Petrovo Selo, ku ata u vranë. Në vitin 2012 të dy burrat u liruan.
Gjatë gjyqit, Stojanovic dhe Popovic pohuan se morën urdhër për t’i çuar vëllezërit në Petrovo Selo Vlastimir Djordjevic, i cili në atë kohë ishte asistent i Ministrit të Brendshëm të Serbisë dhe u dënua me 18 vjet burg nga Gjykata e Hagës për krime lufte në Kosovë.
Dokumentet e paraqitura gjatë gjyqit treguan se Radosavljevic firmoste leje për ushqim dhe furnizime për qendrën e trajnimit në Petrovo Selo në kohën e vrasjeve. Por ai mohoi të ketë qenë i vetëdijshëm për atë që ai po firmoste apo se në Petrovo Selo kishte të burgosur.
Ai gjithashtu tha se në atë kohë, ai shkonte me raste ne qendër, ndërsa në kohën e vrasjes, ai tha se ka qenë me pushime dhe se nuk ishte në dijeni të asaj që i ka ndodhur tre vëllezërve.
Por Orlovic e Qendrës për të Drejtën Humanitare tha se kjo ishte e pamundur. “Thjesht për shkak të hierarkisë policore, nuk është e mundur që diçka e tillë të ndodhë në një qendër policore dhe se komandanti i kësaj qendre të mos ketë në dijeni të kësaj,” tha ajo,
Një televizion diplomatik amerikan i bërë publik nga WikiLeaks tha se në vitin 2006, Ministri serb i Brendshëm Dragan Jocic “besonte se qeveria kishte një pamje të papërfunduar, por përgjithësisht e saktë, të asaj që kishte ndodhur, por kishte nevojë për prova më bindëse që të mund të ngrinte ndjekje penale dhe të dënonte njerëz”.
Ai tha se “një problem i pazgjidhura, vuri në dukje Jocic, ishte se urdhrat për vrasje duket se kanë ardhur nga ‘lart’” – nga Djordjevici dhe Radosavljevici.
Ai Djordjevici ashtu edhe Radosavljevici nuk ishin në Serbi në atë kohë, kështu që çështja nuk pati kurrë progres.
Të dhënat e marra nga policia serbe nga hetuesit e FBI-së në SHBA thoshin se në kohën e vrasjeve, një grup prej rreth nëntë instruktorë të operacioneve të policisë speciale po zhvillonin një seancë trajnimi në Petrovo Selo.
Sipas hetuesve amerikanë, policia serbe tha se “analiza balistikë nga një plumb i gjetur në një nga trupat e vëllezërve konfirmoi se ai ishte nga e njëjta armë e përdorur zakonisht nga instruktorët (e njësisë policore të operacioneve speciale)”.
Analiza balistikë identifikoi llojin e armës së përdorur në vrasjet si pistoletë gjysmë-automatike “Heckler & Koch” me një silenciator integruar. Sipas policisë serbe, kjo ishte një armë mjaft e rrallë.
Por pronari i armës ende nuk është identifikuar dhe vetëm këtë javë Ministri aktual i Brendshëm i Serbisë Nebojsa Stefanovic pranoi se “analizat balistike nuk janë bërë si duhet”.
“Arritëm të siguronim atë armë dhe po bëhet një ekzaminim i ri,” tha Stefanovic.
Prokurorët hasin ‘një mur heshtjeje’
Gjatë gjyqit të oficerëve të policisë Stojanovic dhe Popovic, disa dëshmitarë janë kërcënuar nga njerëz që besohet të jenë të lidhur me disa prej anëtarëve të PJP-së.
Sipas televizionit diplomatik të SHBA-së, kryeprokurori serb Vladimir Vukcevic hasi “një mur heshtjeje” kur mori në pyetje dëshmitarët.
Në atë kohë, Vukcevic tha se zyra e tij “ishte i bindur se Goran Radosavljevic ‘Guri’ ishte në dijeni ose kishte miratuar vrasjen e vëllezërve dhe se ai e kishte udhëzuar dhe ose kanosur dëshmitarët në këtë çështje”.
Sipas kabllorit amerikan, “Vukcevic la të kuptohet se forcat rreth Gurit mund të fshihen pas letrave kërcënuese të dërguara në prokurori”.
Burimi në zyrën e prokurorit tha për BIRN se shumë dëshmitarë në çështje refuzuan të dëshmojnë, kryesisht për dy arsye – shqetësimin se mund të inkriminojnë veten dhe frika për sigurinë e tyre, duke qenë se Radosavljevic është ende një figurë e fuqishme në vend.
Orlovic ra dakord se problemi kryesor në këtë çështje është se dëshmitarët kanë frikë.
“Një prej figurave kryesore në lidhje me vrasjen (Radosavljeviç) është ende në pozitë të lartë politike në partinë më të fuqishme politike në Serbi, dhe Guri shpesh shfaqet në TV sup për krah me njeriun më të fuqishëm në vend, tjetër me kryeministrin Vuçiç, “tha ajo.
Madhiraju, që përfaqëson familjen e vëllezërve Bytyqi “, tha dëshmitarët kanë thënë gjithashtu ekipin e tij se ata nuk guxojnë të paraqiten në gjykatë.
“Dëshmitarët janë shprehur se ata janë nën kërcënim. Në këto rrethana, ata nuk do të dëshmojnë. Dokumentet dhe provat e tjera të vështirë është relativisht e mirë, por pa një ambient ku dëshmitarët ndjehen të sigurt për të dëshmuar vërtetësi, nuk mund të ketë një ndjekje penale të besueshme, “tha Madhiraju.
“Një prej figurave kryesore e lidhur me vrasjen (Radosavljevic) është ende në pozitë të lartë politike në partinë më të fuqishme politike në Serbi, dhe ‘Guri’ shpesh shfaqet në TV krahë më krahë me njeriun më të fuqishëm në vend, kryeministrin Vuçiç,” tha ajo.
Madhiraju, i cili përfaqëson familjen e vëllezërve Bytyqi, tha se dëshmitarët i kanë thënë ekipit të tij se ata nuk guxojnë të paraqiten në gjykatë.
“Dëshmitarët janë shprehur se ata janë nën kërcënim. Në këto rrethana, ata nuk do të dëshmojnë. Dokumentet dhe provat e tjera janë praktikisht të mira, por pa një ambient ku dëshmitarët të ndihen të sigurt për të dëshmuar të vërtetën, nuk mund të ketë një ndjekje penale të besueshme,” tha Madhiraju.
“Kjo është ajo ku ka dështuar kryeministri Vuçiç. Ai duhet të krijojë një hapësirë të sigurt për dëshmitarët, jo për Radosavljevicin,” shtoi ai.
Radosavljevic nuk mund të arrihet për ndonjë koment në lidhje me zhvillimet e fundit në këtë çështje, por kur u pyet rreth akuzave nga BIRN vitin e kaluar, ai mohoi çfarëdolloj përfshirjeje.
“Kam besim tek institucionet serbe. Nëse ato duan të më ndjekin penalisht, mund ta bëjnë,” tha ai.
