Vendi ku mbahet Festivali i Gjirokastrës | Foto: Flickr/Shaban Krasniqi, 2004

Ku i Bie Shqipëria?

Sa herë kaloj kufirin në Morinë kujtoj rrëfimin për plakat e maleve që dikur thuhet se spiunonin shqiptarët e ikur nga të dyja anët e tij, për t’i mbërthyer në hekurat e burgjeve në Kosovë e Shqipëri.

Në rrugëtimin shqiptar, për qytetin shqiptar, kalon vetëm kufij shqiptarë. Përpara tyre gjithmonë asfalt, shkëmbinj e male. Mes natyrës së thatë, asfaltit, gjurmëve të mbetura në godinat e komunizmit, e cubave që nganjëherë zbresin nga mali, janë ata, burrat e gratë, të thatë e të rreshkur, të hipur në gomarë, në ‘kerre me kuaj’, në Lamborghini e Ferrari të sezonës verore.

Paqja nganjëherë është më e vështirë se lufta thonë, dhe mbase askush nuk e di më mirë këtë gjë sesa shqiptarët që në Shqipëri e Kosovë ishin humbësit e mëdhenj të despotëve “gjenialë”.

Ku i bie Shqipëria? Kam pyetur nënën time sa shihja që na i mblidhte rrobat e papërdorshme dhe i dërgonte diku për ndihmë shqiptarëve në Shqipëri. Këtu afër, këtu afër, përsëriste. E megjithatë vendi i shqipeve ishte larg dhe unë duke jetuar pranë kufirit Shqipërinë time e shihja në Televizionin Kombëtar TVSH dhe provoja ta njihja në librat e shkrimtarëve.

Kam dhjetë vjet njohje sy më sy me Shqipërinë, atë përtej televizionit dhe vargjeve të poetëve. Takimi i parë ka nisur po ashtu në Morinë dhe Welcome to Albania, gjysma e shkronjave të së cilës fjali përshëndetëse mungonin. Rrugës majë maleve dhe tokës me gunga atëkohë, përgjatë bunkerëve, godinave shndërruar në gërmadha, burrave të nxirë nga dielli e jeta e rëndë, dhe burrave që “nën hije rrinë e kuvendojnë, pika që s’u bie s’e nga gratë rrojnë”.

Udhëtimi i parë nisi nga Adriatiku në veri te skaji jugor në Jon, deri në Butrint. Vendi i shqiponjave me male e me det, me parajsën e krijuar nga natyra o zoti, ndërtuar e rrënuar mes gërmadhave e mbijetesës, diku në bisht të Evropës, vendi që synon të ngre kryet për të hyrë me thellë kufijve politikë, Shqipëria ishte e mbetet magjia dhe vetmia.

Kufijtë gjuhësorë kërkojnë një vesh të stërvitur. Kufijtë jetësorë kërkojnë një jetë të rrahur. Ta njohësh Shqipërinë është e vështirë, po unë pata zgjedhur atëherë udhën më të lehtë- atë të detit. Larg imazheve të lahutës e Malsisë, afër brigjeve të Jonit, poezia për të cilët është fort më e rrallë. Por, ta njohësh një vend do të thotë edhe të zhytësh në detin e tij, të ndjesh dendësinë e ujit, të perceptosh shkëlqimin dhe kthjelltësinë e t’ia ndjesh shijen. T’i hapësh sytë në thellësinë e ujit të pastër, kristaleve e shkëmbinjve.

Dhjetë vjet dashuri

Dhjetë vjet dashuri me jugun shqiptar. Një udhëtim mes ‘vorioepirotëve’, frymën e të cilit koncept mund ta ndiesh si në fshatrat e tërhequra lart në mal o në fshatrat e shtrira skaj detit. Vetëm disa qindra kilometra larg tokave ku shqipja flitet ndryshe, në skajet më jugore të kufijve shqiptarë dhe karshi skajeve perëndimore, tokat e jugut që ndër shekuj janë shkelur nga popullsi të ndryshme, por më shumë se kushdo nga ata që dikur i quanin barbarë, prania e të cilëve nis nga mali lart deri te deti poshtë. “Go home Greece!” Shkruan me shkronja të mëdha diku në rrugët e kësaj treve, andej nga Himara për të cilën grekët ranë copë, dhe në tokën ku ka edhe shqiptarë që thonë se ajo “është tokë greke dhe duhet të kontrollohet nga Athina”! Qoftë me zë e qoftë me heshtje. Greece go home! Parullë e njëjtë në një tjetër rrugë, derisa Greqia në këtë verë të nxehtë duket se ka humbur rrugën në shtëpi të vet, siç ka harruar edhe shqiptarët e Vorioepirit, po parrullat e zbehura akoma rrinë majë maleve të shqipeve.

Dhjetë vjet dashuri me perlën e bregdetit shqiptar- Dhërmiun. Fshatin e fshehur pas Llogaras, për të cilin njëherë e një kohë thonë se ishte vetëm i fshatarëve të mbyllur dhe i punëtorëve që pushteti i atëhershëm i çonte për ta prekur detin. Fshati i plakave me të zeza, i emrave dhe mbiemrave gati grekë, fshati i Petro Markos dhe i “Shpellës së Piratëve”, i rezidencës së qeveritarëve, vilave e hotele të ngritura vonë dhe mbetjeve të atyre që u rrënuan.

Shqipëria e jugut dhe identiteti i saj “i ndërlikuar”. Një udhëtim të jep njerëzit, sendet, ngjyrat e mendimet. Dhe pyes vendasit: çfarë e konsideroni veten? Dikush i bie ballit, dikush rënkon, dikush qeshë me grekët e shqiptarët. Gjithçka jemi, përgjigjet njëri. Dhe sërish tjetri i bie ballit. Një përmbysje i duhet këtij vendi, thotë dikush. Vetëm ajo!

Rrëfimet shqiptare janë të dhimbshme ngado. Ato të marrin për dore me frikën e trishtimin e kohëve e të njerëzve që sa herë na duket sikur i njohim. Historia e Shqipërisë, historia e Ballkanit, historia e Enver Hoxhës, historia e Jugosllavëve, historia e shqiptarëve të ikur, e shqiptarëve të rinj… e ardhmja e paqartë për të cilën askush s’ka dëshirë të flasë.

Finesa përrallore ngelet në fshatin e Dhërmiut, ndërkaq Shqipëria në të shkuar dhe në të kthyer, sërish të vret e përmallon. Nga jugu në veri dallimet çdoherë duken më të vogla, ajo që në thelb ekziston është rezultat i një qytetërimi, i një identiteti dhe rezultat i vuajtjeve të njëjta të një populli shqiptar. Herë përgjatë gërmadhave të së shkuarës e herë përgjatë mbijetesës së sotme.

Ikjet për në Shqipëri përherë shndërrohen në rinjohje më shumë se në një kohë pushimi. Ikje të bashkimit mbase. Kapituj të rinj, përtej realiteteve dhe politikës, me gjithë retë e zeza mbi vendin e shqipeve, dhe me gjithë paradokset e mëdha të saj. Askush nuk e di të ardhmen, por dëshira për një të ardhme më të mirë është mbi të gjitha. Mote të mira do të vinë mbase, dhe ky i sotmi do të harrohet, siç është harruar edhe pyetja: Ku i bie Shqipëria?