Flamuri i Kosovës në ndërtesën e Qeverisë, Foto: Atdhe Mulla
Ditëlindja e 10-të e Kosovës dhe Tregimet e Shkëputjes
Shkëputja as nuk ka filluar dhe as nuk do të përfundojë me Kosovën. Udhëheqësit e vendit duhet të zhvillojnë një platformë të politikës së jashtme që nuk është e fiksuar me njohjet dhe anëtarësimin në OKB.
Ndoshta nuk ka gjë të tillë si koha “më e mirë” për një shtet që të lindë. Ky ka qenë veçanërisht rasti që nga Lufta e Dytë Botërore, pas së cilit pranueshmëria dhe legjitimiteti i një shteti ka vazhduar të varet nga ajo që komuniteti i shteteve ekzistuese mendon për një shtet në zhvillim dhe jo shumë për atë që mendon shteti në zhvillim. Ajo që komuniteti i shteteve mendon për një shtet në zhvillim, varet edhe nga rrethanat individuale të çdo shteti ekzistues: historitë e tyre, rrethanat e brendshme dhe, më e rëndësishmja, aleancat e tyre të krijuara dhe të ndryshueshuara.
Kur lidershipi i Kosovës, i mbështetur nga perëndimorët, vendosi t’i japë jetë një shtet të ri, ata nuk kishin se si ta dinin kohën e duhur për ta bërë këtë, as nuk duhet të kërkonin që të fillonte me të. Megjithatë, kur Kosova u bë shtet, shumë shpejt u përball me paparashikueshmërinë e sistemit ndërkombëtar.
Kosova u shfaq në agim të një prej krizave më të rënda financiare globale dhe rënies ekonomike, veçanërisht në botën e zhvilluar që më pas mbështeti Kosovën. Ndërsa pushtetet perëndimore angazhoheshin në lobimin për njohjen e Kosovës, shumë nga ata që kishin lobuar dhe shumë të tjerë që u lobuan kishin probleme të tjera të menjëhershme me të cilat duhet të merreshin në vendet e tyre. Për shembull, grekët nuk mund të shqetësoheshin për Kosovën kur në atë kohë nuk e dinin nëse shteti i tyre do të mbijetonte.
Në gusht të vitit 2008, vetëm gjashtë muaj pas shpalljes së pavarësisë së Kosovës, Rusia pushtoi Gjeorgjinë dhe për një kohë prej tre ditësh larguan çdo prezencë gjeorgjiane në Abkhazi dhe Osetinë e Jugut, duke njohur shpejt të dy rajonet si shtete të pavarura. Është e vërtetë se pushtimi i Rusisë pasoi përpjekjen e parë ushtarake të Gjeorgjisë për të marrë kontrollin mbi Osetinë e Jugut, prapë se prapë, Rusia ishte e shpejtë për ta përdorur pavarësinë e Kosovës si një nga argumentet për njohjen e dy rajoneve të shkëputura.
Argumentet e tilla nuk u ndalën me Gjeorgjinë. Kur presidenti rus, Yanukovych i Ukrainës u rrëzua nga pushteti nga protestuesit e mbështetur nga perëndimi në fillim të vitit 2014, Rusia, duke besuar se do të humbiste disa interesa të rëndësishme strategjike në perëndim, aneksoi Krimenë dhe përdori Kosovën dhe opinionin e vitit 2010 të Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë për Pavarësinë e Kosovës si një argument për ta bërë këtë. Rusia krijoi gjithashtu edhe dy entitete të tjera shtetërore në Ukrainë, domethënë Donetsk dhe Lugansk në lindje të Ukrainës, ku lufta është ende duke vazhduar.
Nuk do të sugjeroja që përdorimi i argumentit të Kosovës nga Rusia në fushatën e saj për të krijuar kufijtë e rinj te fqinjët e saj, kishte ndonjë ndikim në legjitimitetin e Kosovës. As nuk mund të sugjeroja që Kosova të fajësohet për këtë, pavarësisht nga përdorimi diskursiv i “argumentit të Kosovës” nga Rusia. Por është e rëndësishme të kujtojmë disa nga këto ngjarje për të nxjerrë në dritë disa nga problemet me përgjigjet e Kosovës kur aktorët e tjerë në sistemin ndërkombëtar e kanë përdorur, dhe me siguri do ta përdorin, Kosovën për të justifikuar shkëputjet apo pushtimet.
Mbështetësit e jashtëm të Kosovës kanë përdorur vazhdimisht argumentin sui generis për t’i dhënë shkëputjes së Kosovës një karakter unik, kështu që njohja e saj nuk do të thotë një legjitimim i shkëputjes në vende të tjera anembanë botës. Nga ana tjetër, Kosova gjithashtu përdori argumentin sui generis të mbështetësve të saj të jashtëm për të mbrojtur shkëputjen e saj. Sidoqoftë, nuk jam i sigurt nëse ky argument ka pasur ndonjëherë kuptim apo i ka sjellur përfitim Kosovës në sukseset e saj të pjesshme në fitimin e njohjeve dhe legjitimitetit ndërkombëtar (nuk ka asnjë studim që do të sugjeronte kështu dhe mund të mbetet vetëm si një opinion në mendjet e ekspertëve dhe bërësit e politikave). Çdo rast i shkëputjes është sui generis për këtë çështje. Ka shumë raste në historinë e kohëve të fundit të njerëzve që kanë vuajtur më shumë fatkeqësi (në raport me popullsinë), më shumë refugjatë, dëbime dhe shtypje sesa Kosova, në përpjekje të pafrytshme për të bërë një shtet.
Periudha 10 vjeçare e shtetit të Kosovës është e mjaftueshme për të sugjeruar se argumenti sui generis nuk ka funksionuar dhe nuk do të funksionojë, sepse ashtu si me çdo rast tjetër shkëputës në të kaluarën, Kosova nuk do të bashkohet me OKB-në pa pëlqimin e Serbisë. Sa më shpejt që Kosova e kupton këtë, aq më mirë. Kuptimi i varësisë së Kosovës nga njohja e Serbisë, si dhe nga fetishizmi i politikëbërësve të Kosovës me anëtarësimin në OKB, kam argumentuar diku tjetër se si Kosova mund ta drejtojë politikën e saj të jashtme për të mirën e vet, edhe pa anëtarësimin në OKB.
Megjithëse garanton sovranitetin e jashtëm të shteteve, anëtarësimi në OKB nuk garanton paqe mes shteteve apo edhe aftësinë e tyre për të funksionuar. Për të marrë shembullin e Eritresë, që kur u bë vend i OKB-së në vitin 1993, ka pasur më shumë ditë lufte sesa paqe midis Eritres dhe ish-shtetit të saj mëmë Etiopisë, dhe marrëdhënia mes tyre ka qenë afër asaj katastrofike që nga ajo kohë. Një shembull tjetër është Somaliland, e cila u shkëput në mënyrë të njëanshme nga Somalia në vitin 1991 dhe ka qenë në gjendje të ruajë funksionalitetin dhe pavarësinë e saj me asnjë njohje, ajo është injoruar praktikisht nga e gjithë bota. Shteti i saj mëmë, Somalia, nga ana tjetër, është anëtare e plotë e OKB-së, por lehtë mund të pyetet nëse Somalia ekziston edhe si shtet dhe e lëre më se mund të funksionojë si një i tillë.
Një ngjarje tjetër e rëndësishme teksa Kosova po i afrohet dhjetëvjetorit të saj është kërkesa e Katalonjës për pavarësi nga Spanja. Interesante, shkëputësit katalunas gjithashtu përdorën argumentin e pavarësisë së Kosovës për të çuar përpara shkëputjen e tyre, dhe si kundërpërgjigje, Kosova u përgjigj me argumentin e saj të zakonshëm, sui generis. Kjo më çon në problemin tjetër me mbrojtjen e shtetësisë së Kosovës me argumentin sui generis. Është moralisht e padrejtë të argumentohet se Kosova është sui generis vetëm për interesat tuaja, edhe pse siç sugjerova nuk e di nëse një argument i tillë i ka shërbyer ndonjëherë interesave të Kosovës. Kosova duhet të vendosë vetë nëse bashkësitë e tjera e meritojnë shtetin e tyre.
Për më tepër, nuk duhet të harrohet se edhe pse Kosova përmendet si një precedent dhe një argument, vendet kanë kërkuar pavarësinë shumë kohë para se Kosova ta bëj një gjë të tillë. Për shembull, ndonëse Katalonia i referohet Kosovës për të justifikuar kauzën e saj, shkëputja katalunase ka filluar shumë kohë para se Kosova të ishte në ndonjë hartë të botës.
Gjithashtu, siç tregojnë të dhënat e Ryan D. Griffiths, që nga viti 1945, ka pasur mesatarisht 52 lëvizje shkëputëse çdo vit. Të njëjtat të dhëna sugjerojnë se nuk ka pasur një rritje të konsiderueshme, nëse ka, në kërkesat separatiste që kur Kosova shpalli pavarësinë e saj. Merrni për shembull rastin më të fundit të referendumit të kurdëve irakiane për pavarësi në shtator të vitit 2017. Ndryshe nga rasti i Katalonisë, Kosova nuk gjendet askund kur bëhet fjalë për kërkesat e kurdëve të Irakut për shtetin e tyre.
Pra, hamendja fillestare e shumë prej të cilave pavarësia e Kosovës ose njohjet e saj do të çonin në një valë lëvizjesh shkëputëse, provuan të jenë krejtësisht të gabuara. As shkëputjet e as pushtimet nuk kanë filluar me Kosovën, e as nuk do të ndalen me Kosovën.
Por, në të njëjtën kohë, përdorimi i argumentit sui generis për të hedhur poshtë verbërisht dhe kolektivisht çdo përpjekje për krijimet e shteteve në të ardhmen, është të bëhet ahistorik. Për shembull, kur Hashim Thaçi i Kosovës së fundmi iu përgjigj mediave spanjolle në lidhje me krahasimin midis Kosovës dhe Katalonisë, Thaçi deklaroi se “Kosova nuk është Kataloni, ashtu si Spanja nuk është Serbi”. Por mund të themi gjithashtu se Kosova nuk është Eritrea, ashtu si Etiopia nuk është Serbia.
A meritonte Kosova të bëhej shtet i pavarur? Po, sigurisht që e meritonte të drejtën e vet. Dekadat e gjata të dhunës sistematike, represioni, përjashtimi dhe poshtërimi i një populli vetëm për shkak të gjuhës që ata flisnin ose etnicitetit të cilit ata i përkisnin dhe pa shenjën e vullnetit të regjimit qendror për të trajtuar problemin, janë të gjitha arsye mjaft të mira për një popull që të ketë një shtet të vetin.
Por a ishte Kosova me fat me kthesën e ngjarjeve në histori? Po, sigurisht që ishte, ashtu si disa të tjerët që ishin me fat, ndërsa të tjerë nuk ishin. Dhe në rrethanat në të cilat Kosova arriti të sigurojë më shumë se 115 njohje, tre nga anëtarët e përhershëm të Këshillit të Sigurimit, shumë nga Ballkani dhe Evropa, duhet të konsiderohen si një sukses i pashembullt. Këto njohje janë më se të mjaftueshme që Kosova të jetë në gjendje të ndërveprojë me mjedisin e saj të jashtëm pa u frikësuar për njohje të kufizuara.
Kosova nuk duhet të presë që njohjet e saj të rriten masivisht. Çdo gjë që mund të presë është të fitoj ose të humbas një ose dy njohje kohë pas kohe. Dhe ky nuk është fundi i botës.
Por ajo që ka qenë e pafat për Kosovën në dekadën që po e mbyll, është fakti se shumica e botës së zhvilluar që e ka njohur Kosovën janë ata që e kanë izoluar Kosovën më së shumti në aspektin e lëvizjes së lirë të njerëzve (por natyrisht jo të kapitalit). Unë them se është për të ardhur keq, sepse edhe Serbia, fqinji i saj armiqësor, nuk i ka izoluar njerëzit e Kosovës aq sa e ka bërë perëndimi.
Për shembull, është shumë më e lehtë për një qytetar të Kosovës që të udhëtojë për në Izrael, vend i cili nuk e ka njohur Kosovën sesa te një vend evropian që e ka njohur. Kritika për korrupsionin në Kosovë si justifikim për izolimin e saj nuk shkon mirë me ndonjë mendje racionale. BE ka shkurtuar një marrëveshje pa viza me Ukrainën (ndërsa ishte në luftë), dhe me Moldavinë, e cila renditet e 30 vende nën Kosovën në listën e Perceptimit të Korrupsionit për vitin 2016 të Transparency International dhe lidershipi i të cilës po bëhet më pro-ruse se kurrë më parë në dy dekadat e fundit.
Kjo më sjell në pikën time të fundit, e cila është një thirrje për udhëheqjen e e të ardhshmes së Kosovës dhe shoqërinë që të jetë pak më “mendje e hapur” për atë që duhet të presë nga BE-ja për dekadën e ardhshme që do të vijë. Nuk ka dëshmi se BE do të zgjidhë ndarjet e saj të brendshme në statusin e Kosovës. Spanja është bërë edhe më e ashpër ndaj shtetësisë së Kosovës me kalimin e viteve dhe nuk ka asnjë shenjë se Greqia do të ndryshojë mendjen. Si e tillë, dhe përkundër asaj që thuhet, BE nuk mund dhe nuk do ta kushtëzojë pranimin e Serbisë me njohjen e Kosovës. Derisa Gjermania mund ta bëjë këtë, BE nuk mundet, pasi një politikë ose vendim i tillë varet nga konsensusi i Këshillit.
Në të njëjtën kohë, nuk duhet ta ngatërrojnë “normalizimin e marrëdhënieve” me njohjen, pavarësisht nga ajo që zyrtarët e Brukselit u thonë udhëheqjes së Kosovës pas dyerve të mbyllura. Sa i përket asaj që mund të thuhet nga strategjia e zgjerimit të Komisionit Evropian, BE mund ta pranojë Serbinë përpara se kjo e fundit të njohë Kosovën. Nuk do të isha i befasuar nëse Kosova do t’i jepej opsioni për t’u bashkuar me BE (dekada më vonë se vendet e tjera), të lidhur dyfish me Serbinë.
Ky lajm duhet të jetë shkatërrues, sidomos kur Kosova shënon përvjetorin e saj të 10-të, por nuk duhet të jetë. Kosova mund të dëshirojë të fillojë të krijojë rrugën e vet ‘sui generis’ në vend se të kërkojë verbërisht njohjet dhe anëtarësimin e kushtëzuar në organizatat ndërkombëtare. Kosova duhet të krijojë marrëdhënie të forta dypalëshe në lidhje me ekonominë dhe mbrojtjen me ato pak shtete që kanë rëndësi për mirëqenien dhe mbijetesën e saj.
Mendimet e shprehura në seksionin e opinionit janë vetëm të autorëve dhe nuk reflektojnë domosdoshmërisht pikëpamjet e BIRN-it.
