Fakulteti Fikozofik, UP. Foto: Atdhe Mulla

Arsimi i Lartë Po Përforcon Ndarjet Etnike në Kosovë

Në një raport të sapo lëshuar, i porositur nga Këshilli i Europës, ekspertët e arsimit Ian Smith dhe Tom Hamilton kanë hedhur dritë mbi korrupsionin në arsimin e lartë në Kosovë si një problem endemik, i vazhdueshëm dhe strukturor që vetëm është përkeqësuar në vitet e fundit.

Ndërkohë, sektori universitar, dhe në veçanti Universiteti i Prishtinës, UP, është në qendër të vëmendjes me akuzat për korrupsion që përfshijnë promovime të padrejta, duke bërë që shoqëria civile të bëjë kërkesa për Ministrinë e Arsimit për të trajtuar situatën.

Përveç të prekur nga korrupsioni, bashkëpunimi politik dhe nivelet e ulëta të performancës, universitetet në Kosovë mbeten të ndara etnikisht: pavarësisht përpjekjeve të mëdha ndërkombëtare, kjo ndarje është thelluar që kur lufta në Kosovë përfundoi, edhe pse tema mbetet kryesisht mungon debati publik.

Marrëveshja e Brukselit – marrëveshja e arritur në vitin 2013 mes qeverive të Serbisë dhe Kosovës për normalizimin e marrëdhënieve të ndërsjella – u përpoq për të trajtuar çështjen e arsimit pjesërisht nga njohja reciproke të diplomave.

Ndërsa kjo ishte një nga pikat e para të dakorduara mes dy qeverive tashmë në vitin 2011, ajo ka dështuar në fazën e implementimit, megjithatë.

Ky dështim ka pasur pasoja të dukshme negative për mundësitë e punësimit të të diplomuarve të rinj, si serbët që jetojnë në Kosovë dhe shqiptarëve që jetojnë në Serbi.

Ndërsa diskutimet janë ende në vazhdim, njëra palë fajëson tjetrën për pengimin e procesit.

Njohja e diplomave nga ana serbe e “Universitetit të Prishtinës i zhvendosur në Mitrovicë” nuk ishte në agjendën e dialogut të Brukselit, dhe për këtë arsye nuk është arritur marrëveshje në këtë pikë.

Kjo situatë ndikon në ata serbë që jetojnë në Kosovë, të cilët, si pasojë nuk mund të gjejnë punë publike ose të marrin licencat profesionale në Kosovë. Me Kosovën dhe Serbinë që refuzojnë t’i njohin diplomat e njëra-tjetrës, roli i arsimit – veçanërisht i arsimit të lartë – mbetet një aspekt kyç në mirëqenien e të ardhmes së Kosovës.

Arsimi në Kosovë ka qenë gjithmonë historikisht në lidhje me më shumë se të mësuarit. Për të dy palët, shqiptarët dhe serbët e Kosovës, ai ka shërbyer si një tjetër skenë për betejën rreth “thelbit” të etno-kombëtares së Kosovës dhe sovranitetit të saj.

Në epokën jugosllave, serbët e panë arsimin si mjet për të ruajtur epërsinë e tyre historike, fetare dhe politike kundrejt popullatës shqiptare të Kosovës.

Po ashtu, shqiptarët politikisht më të dobët, por shumica e kanë parë arsimin si një arenë për të korrigjuar dominimin serb.

Pas themelimit të tij në vitin 1969, Universiteti i Prishtinës shumë shpejt u bë simbol i luftës shqiptare për njohje dhe autonomi.

Në mënyrë domethënëse, të gjitha memontet vendimtare të konfliktit në fillim të viteve 1980 dhe 1990 u paraprinë, u shoqëruan dhe / ose u shkaktuan nga protestat e universitetit.

Gjatë konfliktit të viteve 1990, jeta e universitetit u ndërthurur me projektin e luftës kombëtare dhe me aspiratat e shumicës shqiptare.

Pas luftës, gjithashtu, “reforma” e universitetit u bë fushë konkurruese etno-kombëtare për vizionet e së ardhmes.

Si shqiptarët që kapën Universitetin e Prishtinës, serbët e Kosovës mbajtën kontrollin e departamenteve të universitetit në fortesën serbe në Mitrovicën e Veriut, në të cilën ata transferuan objektet pas një periudhe të kaluar në Beograd.

Ky universitet u bë i njohur si Universiteti i Prishtinës në Mitrovicë, apo UPKM.

Ekzistenca e dy universiteteve ka vendosur rrugën për ndarje etnike të arsimit të lartë që ka konsoliduar veten gjatë viteve të rezistencës paqësore shqiptare dhe arsimit “paralel”.

Bashkësia ndërkombëtare, nga ana e saj, ka parashikuar një sistem multi-kulturor dhe multi-etnik të arsimit të lartë që mund të sjellë komunitete të ndryshme së bashku.

Një zyrtar i OKB-së tha: “Parimi ynë është një i vetëm, të unifikojmë Kosovën pa institucione diskriminuese … dhe universiteti nuk bën përjashtim”.

Shumica e përpjekjeve për të organizuar objekte të përbashkëta për të dy komunitetet ka dështuar, megjithatë, kryesisht për shkak të mungesës së sigurisë ose për shkak të mungesës së vullnetit në mes të dy komuniteteve për të ndarë objektet.

Një njësi e veçantë e OSBE-së për arsimin e lartë, e themeluar pas trazirave të vitit 2004, gjithashtu u përpoq për të integruar pakicat kombëtare në sistemin e arsimit të lartë.

Pasi u mbyll në vitin 2013, OSBE-ja dhe komuniteti më i gjerë donatorëve vazhdoi të këshillojë Ministrinë e Arsimit në Kosovë për kuotat e hyrjes për studentët e pakicave.

Me të njëjtin arsyetim, administratorët ndërkombëtarë kanë bërë investime të konsiderueshme – si në financim ashtu edhe në instrumentet e politikës të tilla si sistemet e sigurimit të cilësisë dhe akreditimit – në UPKM, i cili është identifikuar si një qendër e mundshme e arsimit të lartë multikulturor.

Por, duke pasur parasysh rezistenca nga aktorët lokal, vizioni i ndërkombëtarëve për një universitet gjithëpërfshirës dhe multi-etnik gradualisht i dha rrugën një plani më pragmatik duke parashikuar dy universitete etnikisht të ndara brenda të njëjtit sistem.

Investimet dhe sistemet e akreditimit ndaj UPKM-së gjithashtu i kanë shërbyer qëllimit të integrimit brenda sistemit të arsimit të lartë të Kosovës. Ndërkohë, organi i OKB-së në Kosovë, UNMIK, bëri një sy qorr për financimin e qeverisë serbe për UPKM-në, i cili në fakt ka financuar ndarjen e vazhdueshme.

Si me planet për edukimin multi-etnik, përpjekja e UNMIK-ut për të integruar në mënyrë progresive dy universitete të veçanta nën të njëjtin sistem u prit me rezistencë nga elitat lokale.

Çdo iniciativë e udhëhequr ndërkombëtarisht për integrimin është zvarritur dhe penguar në nivele të ndryshme. Ndërsa numri i dhomave të rezervuara për serbët nga UNMIK-u, apo programe në gjuhën serbe në UP, janë refuzuar nga administratorët shqiptarë, disa akademikë serbë refuzuan të punojnë nën rektoratin shqiptar dhe brenda programeve të gjuhës shqipe.

Pikëpamjet e kundërta në mes të UNMIK-ut dhe shqiptarëve mbi të ardhmen e arsimit të lartë u ezauruan në ligjin e ri për arsimin e lartë, i cili u refuzua dhe u ndryshua disa herë si nga parlamenti i Kosovës dhe nga Përfaqësuesi Special i Sekretarit të Përgjithshëm, PSSP-ja.

Dy çështje që kanë provuar të jenë veçanërisht të diskutueshme: garancinë se “të gjitha komunitetet në Kosovë” mund të ndjekin arsimin e lartë, si dhe licencimin e Universitetit [serb] të Mitrovicës.

Pas shumë mospajtimeve Përfaqësuesi Special i Sekretarit të Përgjithshëm, Michael Steiner lëshoi ​​një rregullore duke imponuar një artikull për të lehtësuar akreditimin e UPKM-së.

Por ky i fundit gjithashtu hodhi poshtë strategjinë e UNMIK-ut “integrim përmes akreditimit” për shkak se licenca ende e quan institucionin, Universiteti i Mitrovicës në vend se Universiteti i Prishtinës përkohësisht në ekzil [ose në Mitrovicë], dhe e vendosi atë në bazë të Ligjit mbi Arsimin e Lartë të Kosovës, një status ligjor që i njëjti universitet gjithmonë e ka kundërshtuar.

Kështu, fragmentimi i arsimit të lartë përgjatë vijave etnike, fetare dhe gjuhësore dhe agjendave vetëm sa është thelluar.

Të dy universitetet vazhdojnë të luftojnë për të njëjtin emër – dmth, Universiteti i Prishtinës. Të dy kanë refuzuar të bashkëpunojnë me njëri-tjetrin dhe/ose t’i integrojnë “të tjerët”.

Ngjarjet politike të tilla si vrasja e kryeministrit serb, Zoran Gjingjiq në vitin 2003, kthimin e mëvonshëm të partive nacionaliste në qeveri në Serbi, trazirat e marsit 2004 në Kosovë, si dhe shpallja e njëanshme e pavarësisë së Kosovës në vitin 2008 ka përkeqësuar edhe më shumë copëtimin dhe ndarjen.

Pasi u shpall pavarësia,  UPKM ka ndjekur linjën zyrtare të Serbisë duke mohuar pavarësinë dhe duke e lidhur ekzistencën e tij për “shtetësinë serbe dhe sovranitetin territorial”.

Sot sistemi paralel i arsimit në gjuhën serbe dhe në UPKM shërbejnë si një shtyllë e mbijetesës serbe në Kosovë, një pengesë për integrimin në shtetin e Kosovës, dhe mohojnë ekzistencën e një shteti të tillë.

Shfaqja e dy universiteteve të ndara etnikisht – secili duke i shërbyer kombit e vet – sugjeron pavarësisht prej vendit, shkaku i konfliktit mund të identifikohet dhe të tejkalohet, arsimi i lartë, si dhe arsimi në përgjithësi, mbetet një hapësirë ​​në të cilën ndarjet etnike janë pasqyruar dhe riprodhuar.

Ervjola Selenica është bashkëpunëtor i lartë në Institutin Shqiptar për Studime Ndërkombëtare.

Artikulli është pjesë e hulumtimit të gjerë të mbështetur nga Fondacioni i Kosovës për Shoqëri të Hapur, si pjesë e projektit “Ndërtimi i Njohurive të Shtetësisë së Re në Evropën Juglindore: të kuptuarit e rëndësisë së politikës së brendshme dhe ndërkombëtare në Kosovë”, gjetjet e të cilëve do të publikohen së shpejti.